Erregimen frankistak hildako herritarren izena eta izana, eta oroimen historikoa berreskuratze lanetan diharduten taldeak eta eragileak biltzen dituen Lau Haizetara Koordinakundeak ekitaldia egin zuen atzo Eibarko Untzaga enparantzan, eta bertan aurkeztu zuten iristear dauden maiatzeko hauteskundeei begira alderdiek bere egitea nahi duten proposamena. «Oroimenaren taula» izeneko proposamenaren bidez «Euskal Herriaren oroimen demokratikoa eta antifaxista» berreskuratzea dute xede, bai eta frankismoaren «milaka eta milaka biktimei justizia» egitea ere. Hamabi dira taulak jasotzen dituen neurriak.

Bigarren Errepubilkaren urteurrenaren hurrengo egunean egin zuten halabeharrez ekitaldia Eibarren. Ahaztuak elkarteko Martxelo Alvarezek azaldu bezala, nahiz eta orain dela hilabete eskatu zuten, bertan, Untzagako plazan, ekitaldia egiteko baimena, hilak 12an, bi egun lehenago ukatu egin zietela salatu zuen. Egun berean, EB-Berdeak taldeak urtero egiten duen ekitaldia baitzegoen. Untzaga euren «esparru pribatua» ote den galdetu zuen, baina, hala ere, bi egunetan jarraian egindako ekitaldiak alderaturik, atzokoaren argazkia esanguratsuagoa eta eurentzat garrantzitsuagoa zela nabarmendu zuen, bertan bildutako lagunek «Estatu kolpearen biktimekiko justiziaren, egiaren eta ordaintzaren aldeko lanean konpromiso irmoa dutelako».

Lau Haizetara Koordinakundean bertan ondoko elkarteak daude: Ahaztuak 1936-1977, Andikona (Otxandio), Debagoienako Fusilatuen Senideen Batzordea, EAE-ANV, Geureak 1936, Izquierda Republicana, Katin Txiki (Oiartzun), Martxoak 3 Elkartea, Memoriaren Bideak (Nafarroa), Oroituz (Andoain), La Rosa Negra (Iruñea) eta Uliako Taldea (Donostia). Bere deialdiari jarariki, ehun lagun inguru elkartu ziren Eibarko Untzaga enparantzan. «Gora Errepublika, gora herri borondatea! 1931-2007» leloa zeraman pankarta atzean zutela, eta ikurrina eta bandera errepublikarra agerian, txalapartaren doinuek hasi zuten ekitaldia.

Justizia eta egia

Koordinakundeko kide batek hartu zuen hitza segidan, eta 1931ko apirilaren 14ko eguna gogoratzeko eguna dela nabarmendu zuen, baina eguna bera baino bere ondotik etorri zen Bigarren Errepublikak bere baitan zituen «baloreak» direla garrantzitsuenak azaldu zuen. Hala, Euskal Herriaren nazio eskubideak ekarri zituen gogora eta Esteban Urkiaga Lauaxeta olerkariaren eta borrokalariaren aipu batzuk irakurri zituen.

Frankismoaren errepresaliatu politiko eta fusilatu guztien omenez ohorezko aurreskua dantzatu zuten segidan bi dantzarik, eta ondotik Lau Haizetara-ko beste kide batek hartu zuen hitza maiatzeko Udal hauteskundeei begira adostu duten proposamena aditzera emateko.

Estatu kolpearen ondotik ezarritako erregimen frankistaren ondorioak Estatu espainol osoan bezala, Euskal Herrian ere nabarmenak eta agerikoak izan arren, oraindik oroimen historikoa berreskuratzea eta frankismoko biktimei birgaitzea ez dela eman salatu zuten. Hala, justiziaren eta egiaren bidean Euskal Herriko herri eta auzo guztietan eragin behar den bezala, alor politikoan eta instituzionalean ere bidea egin behar dela iritzi dute. Eta horrela, alor instituzionalaren bidean eragitearren osatu dute Koordinakundeko kideek konpromisoen taula, hori hauteskundeetan parte hartuko duten alderdi eta hautetsi guztiek bere egin dezaten; are gehiago, alderdi bakoitzak beren udal programetan jaso dezatela nahi dute.

Sinbologia guztien desagertzea

Hamabi betebehar jasotzen ditu atzo aurkeztutako «Oroimenaren Taulak», eta Euskal Herriko udaletxeen eta instituzio desberdinen parte-hartzea eta konpromisoa beharko dituzte hori ek guztiak gauzatzeko.

Lehenbiziko atalak, esaterako, indar politikoen eta instituzioen terminologiatik «duintasuna berreskuratzea» eta horren gisako esaerak kentzea eskatzen du. Izan ere, Koordinakundearen ustez, «gure senideek eta frankismoaren biktimek ez baitzuten inoiz duintasuna galdu: berarekin eta bere alde borrokatu eta hil baitziren».

Udaleen ardura izango litzateke baita udalerrietan «Izen Guztiak» goiburuarekin frankis- moan hildako, galdutako edota bestelako biktima guztiak barneratuko dituen errolda bat osatzea ere bai. Bestelako errolda batzuk osatu beharra ere ikusten dute: batetik, errepresalia ekonomikoak eta konfiskatzean jaso zituzten herritar guztiena, eta bestetik, «oroimenaren tokiak» direnak: kartzelak, atxiloketa-lekuak, ehorzte-lekuak, fusilaketa-lekuak...

Sinbologia eta termino frankista guztiak desagertaraztea ere eskatzen du proposamenak, bai eta Euskal Herritik ustiatu zituzten artxiboak, dokumentuak eta bestelakoak berreskuratzeko neurriak eta ikerketan indarrean jartzea; Pablo Picassoren ``Gernika'' koadroa Euskal Herrira ekartzea eskaera horien artean kokatzen dute.

Oroimen historikoaren berreskuratzea eta mantentze xede izanik, transmisiorako plan zehatz bat osatzea eta indarrean jartzea ere eskatzen du «Oroimenaren Taulak», eta horretarako irakaskuntzaren alorrean eragin behar dela deritze. Hala, osatzen bidean dagoen Euskal Curriculumaren baitan hala- koak jasotzea eskatu dute.

Biktima guztien errolda

Amnesty International-ek gomendatu bezala, frankismoaren krimenak gizadiaren kontrakoak bezala izendatzea eskatzen du proposamenak, eta konpromiso horiek gauzatzen direla ziurtatzeko eta norabide horretan lanean jarraitzeko, udalerri eta herrialdeetako batzordeak eratzea eskatzen dute.

Ahaztuak elkarteko bozeramaile Martxelo Alvarez izan zen jendaurrean hitza hartu zuen azkena, "Internazionala'' eta "Eusko gudariak'' abestu eta ekitaldiarekin amaitu baino lehen.

Alvarezen esanetan, atzoko ekitaldia askatasunaren aldekoa izan zen, bertan «guztiok, izan nahi duguna, inoren mugapenik gabe, erabaki ahal izatea» zelako aldarrikatu zutena. Ahaztuetako ordezkariaren esanetan, aldarrikapen horiekin ez dute «optika historizista» bultzatu nahi, baizik errepublikaren banderaren atzean «eguneroko lanaren bidez berreskuratu beharreko baloreak» daudela, eta ildo horretan jarraitu beharra dagoela.

Oroimen historikoa «eraldaketarako elementua» dela aldarrikatu zuen, eta iragana baino etorkizuna islatzen duela; hain zuzen ere, bestelako Euskal Herria baten etorkizuna, frankismoko biktimei eta herrritar guztiei begira justizia eta egia oinarri izango dituena.