GARA > Idatzia > Kultura

Maitagarrien hauts magikoek zipriztindutako ipuin-bilduma

«Zaku bete hauts. Euskal Herriko maitagarri-ipuinak» liburua kaleratu berri du Aizkorri argitaletxeak. Juan Kruz Igerabide irakasle eta filologoak maitagarriak protagonista dituzten 16 herri ipuin aukeratu, gure kulturara egokitu eta euskara batura ekarri ditu bilduma osatzeko.

Kristina MARTIN | DONOSTIA

Zaku bete hauts magiko dakar Aizkorri argitaletxeak plazaratu berri duen liburuak. Ahozko tradizioko 16 ipuin aukeratu ditu Juan Kruz Igerabidek, guregana ekarri, euskara batuan moldatu eta «Euskal Herriko maitagarri-ipuinak» liburuan bildu ditu. Bizitzan gertatzen den legez, maitagarri batzuk onak, atseginak dira, Mari Errautsen, Mari Xorren, Fifinaren edo Baratxuriren modukoak. Beste batzuk, ostera, gorrotagarriak dira; Amaizun gaiztoa edo Zirto errege-diktadorea, esaterako.

Denbora handia darama Juan Kruz Igerabidek herri ipuingintza ikertzen. Bilduma hau egiteko, baina, ez da hutsetik hasi, Luis Barandiaranek, Joxe Arratibelek, Xabier Etxanizek eta bereziki Joxe Mari Satrustegik aurretik egindako herri ipuinen bildumez baliatu baita. Horietatik maitagarriak protagonista dituztenak hautatu ditu; hizkuntza gaurkotu du eta bere kontatzeko modura egokitu ditu.

«Zaku bete hauts» izenburua ipini dio «ahozko tradizioan sinbologia handia duelako», atzo azaldu zuenez.

Ipuin gehienak ezagunak dira, baina Igerabideren bertsioak Euskal Herriko kulturara eta usadioetara egokituta daude. Mari Errautsen ipuinean, esaterako, sukaldean itxita edukitzen dute alaba gazteena; hemengo bertsioan, aldiz, txerri-kortan sartuta dago.

Garai batean herri ipuinak bortitzak edota matxistak zirelakoan asko kritikatu bazituzten ere, horien balioa aldarrikatu zuen Igerabidek. «Guraso gisa eta irakasle gisa probatu dut eta esan dezaket ipuin horiek barruraino iristen zaizkiela umeei. Asmatu behar da zein ipuin kontatu», azaldu zuen.

Mendeetako sinbolismoa

Hala, Igerabide ez da ipuinen edukia programa ideologiko batek aginduta moldatzearen aldekoa. «Ipuinak ez dira arazoa, gizartearen sentsibilitatea aldatzen bada, ipuinen interpretazioa ere berez aldatuko da», esan zuen. Gainera, ipuinetako bortizkeria eta kirtenkeria, egunero hedabideetan ikus daitekeenarekin alderatuta, huskeria dela nabarmendu zuen. Bestetik, ipuinetako gordintasuna ez da hutsala, «mendeetan landutako egitura sinbolikoa» baitute, argudiatu zuenez.

Horregatik, ipuinen gordintasuna, zertzeladaren bat edo beste izan ezik, bere horretan uzten saiatu da egilea. «Tradizioak kontatzen bazuen umeari eskuak mozten zizkiotela, neuk ere horrela utzi dut», adierazi zuen. «Amak hil nau, aitak jan nau» ipuinean, bestalde, amak semea lapikoan sartu, egosi eta aitari ematen dio jateko. Ondoren, arrebak hezurrak bildu, teilatura igotzen ditu eta neba berpiztea lortzen du. Bortizkeria eta kanibalismoa ematen duenak, beraz, mitologian errotuta dagoen berpizkundea sinbolitzatzen du.

«Amak hil nau, aitak jan nau» ipuinak, beraz, zortzi edota bederatzi urteko umeei laster etorriko zaien nerabezaroan izango dituzten aldaketak iragartzen dizkie. «Orain arteko izaera hilko da eta mundua ikusteko beste modu bat sortuko da; berpizkunde moduko bat da», adierazi zuen. Edurnezurin ere elurretara erortzen diren hiru tantek hilerokoaren etorrera sinbolitzatzen dute.

Zortzi urtetik gorakoentzat

Hori dela-eta, ipuin hauek ume txikientzat ez direla ohartarazi zuen. Hiztegi aberatsa dute eta edukia behar bezala ulertzeko gutxienez zortzi urte izan behar ditu irakurleak. Hala ere, txikiagoentzat ere baliagarriak izan daitezke. «Gurasoek probak egin behar dituzte, eta umeak berak aukeratuko du bere behar psikikoetara, izaerara eta esperientzia pertsonaletara egokitzen dena», gomendatu zuen.

Istorio harrigarri horiek guztiak Jon Alonsok apaindu ditu. Ez dira, baina, umeentzako ohiko marrazkiak, errealistak baizik. Maiz xehetasun bat hartu eta horren bidez iradokitzen du. Marrazkiez gain, azalaren eta liburuaren diseinuaz arduratu da.

GORDINTASUNA

Herri ipuinek, bortitzak edota matxistak zirelakoan, kritika asko jaso dituzte. Igerabide ez da edukia programa ideologiko batek aginduta moldatzearen aldekoa. Gordintasuna ez da hutsala, ipuinek «mendeetan landutako egitura sinbolikoa» baitute, argudiatu zuen.

Fitxa

Izenburua: «Zaku bete hauts. Euskal Herriko maitagarri-ipuinak».

Egileak: Juan Kruz Igerabide (testuak) eta Jon Alonso (ilustrazioak).

Argitaletxea: Aizkorri.

Salneurria: 14,95 euro.

Imprimatu 
Gehitu artikuloa: Delicious Zabaldu
Igo