Ipuinak liluratu du, betidanik, herritarra, bereziki miragarria delarik, misterioz beteriko mundu batera eramaten baitu entzulea» diosku Jean Haritschelharrek herri ipuinei buruz. Patxi Zubizarretaren ipuin hau, herrikoia ez izan arren, herri ipuinen antzekoa dela esan dezakegu. Egiturak, narratzeko moduak, argumentuak... herri ipuinenak direla dirudite, baina hasierako itxura horren azpian badugu lehena eta oraina batzen dituen istorioa (Zubizarretak beste askotan egin izan duen bezala).

Izenburuak argi eta garbi adierazten duen bezala Xia Tenzinen bidaia bat kontatzen zaigu istorio honetan: «Haur denboran, aita itsasoa ikustera joan zela esan izan zieten, eta ez zela itzuli. Eta hara non orain Xia Tenzinek ere gauza bera egin nahi zuen, itsasoa ikusi eta, bide batez, aita bilatu». (13. or.); eta liburua osatzen duten hamar kapituluetan bidaia horren lekukoak izango gara.

Bidaia, baina, miresgarria izateaz aparte berezia da. Berezia Xia Tenzinen izaeragatik, munduko gizonik altuena da, eta haren bihotza bera bezain handia baita. Berezia igarle batek bideari ekin aurretik esandako hitzak betetzen joango direlako poliki-poliki eta hutsik egin barik. Eta berezia bidaian era guztietako pertsonekin, lekuekin, giroekin topo egingo duelako Xia Tenzinek. Hots, irakurleak ez duela aspertzeko astirik izango abenturen joan-etorri etengabean. Igarleak adierazi bezala bidaia gorabeheratsua izango du Xia Tenzinek, poztasunik, tristeziarik, esperantzarik... izango du, harritu egingo da... eta, igarleak ez esan arren, irribarrea eta negarra presente egongo dira.

Istorioaren argumentuak, alde horretatik, harrapatuko gaitu; baina baita istorioa kontatzeko moduak ere. Zubizarretak ahozko literaturaren erritmoa eta kontatzeko era darabiltza, baina horren ondoan, eta horren osagarri, idazkera poetikoa ere bai. Honen guztiaren adibide garbia ditugu liburua osatzen duten hamar kapituluen izenburuak (hamarrak dira euri ezberdinak -edo euri ezberdinekin jolasten du idazleak-: `Tximeleta euria', `Kristal euria', `Euri berdea', `Harri euria', `Apo eta suge euria'... egoera ezberdinen ispilu). Edo herri ipuinetatik hartutako kontakizun labur eta zehatzak, narrazioan ederki txertatuak geratzen direnak eta bidaia honen kontakizun honetarako ere egokiak direnak; Indiako sei gizon itsu eta jakintsuen istorioa edo Midas erregearen aldaeratzat har daitekeen gobernadore zitalaren kontakizuna, esaterako.

Entretenigarria eta atsegina izateaz gain, arestian aipatu bezala, liburu honek badu herri literaturatik, herri ipuinetatik. Baina ez kontatzeko moduagatik bakarrik, baita istorioaren argumentuagatik ere. Psikoanalistek, Bettelheimek eta, aipatzen zuten herri ipuinek gizakion oinarrizko beharrei erantzuten dietela; gure barneko behar orokorrei, eta Xia Tenzinek horixe bera egiten du liburu honetan. Tibeteko gizon handi horren iniziazio bidaia da, mundua eta bere burua deskubritzeko eta garatzeko balioko dio bidaiak, baina bere sakoneko kezka eta galderei erantzunak bilatzeko ere bai. Honegatik guztiagatik ez gaitu harritu behar Xia Tenzinen bidaia miresgarri honek Ala Delta saria irabazi izanak. Ez gaitu harritu behar euskaraz idatzitako lan hau beste hizkuntzetako lanen gainetik geratu izanak. Eta harrituko gaitu Xia Tenzinek bidaiak, harritu berak; eta harrituko da bera ere bizitzaren bidaia miresgarrian.

* 2009-6-26an Mugalari gehigarrian «Xia Tenzinen bidaia miresgarria» (Patxi Zubizarreta. Ibaizabal, 2009) liburuaren inguruan argitaratu zen kritika hau.