Bere bizitzaren erdia artxibo lanak egiten iragan du Aita Juan Joxe Agirrek. Hala azaldu zuen atzo Rufino Mujika Lazkaoko beneditar prioreak. Laurogei urte bete berriak ei ditu, eta horien erdietan Euskal Herrian zein nazioartean argitaratutako testuak biltzeari eskaini dio denbora. Berrogei urteren igaroak askorako ematen du, ordea. Orain arte, Lazkaoko monasterioan bertan gordetzen zuen materiala komunitate erlijioso horrek, baina hura ere txiki geratu zitzaien, eta 2007tik hona eraikin berria egiten jardun dute, material horri «bizileku» berria emate aldera. Atzo bertan inauguratu zuten Gipuzkoako Aldundiko eta Lazkaoko Udaleko ordezkariekin bat. Izan ere, Aldundiak ordaindu ditu eraikuntza kostuen %83, eta Udalak jarri du gainerakoa. 850.000 euroko kostua izan du guztira. Eraikin berriak 540 metro koadroko azalera du eta kontserbazio neurri bereziak izango ditu, funtsak egoera hoberenean manten daitezen.

Hiru helburu beteko ditu aurrerantzean. Batetik, dokumentazioa jasotzea, kontserbazio egokia izan dezan; bestetik, artxibo bizia izanik, etorkizunean ere hazten jarraitzeko aukera izatea dokumentazioa gordez; eta, azkenik, dokumentazio horrek duen garrantziaren zabalkuntza bideratu ahal izatea.

Aldundikoek esan zutenez, eraikin berrian artxiboaren funtsak egoera fisiko onenean izan daitezen, kontserbazio-neurri prebentiboak hartuko dira, eta, era berean, zaharberritze lanak egingo dira, behar izanez gero. Horrez gain, ikertzaileei edo gainerako erabiltzaileei funts horien kontsulta ahalbidetzeko funtsen tratamendu dokumentala egingo da.

Horien promozioa ere bultzatuko da, gizarteak horren ezagutza izan dezala bultzatu eta funtsen erabilera handitzeko. Horretarako, webgunea sortuko da eta, bertan, besteak beste, katalogoak eta inbentarioak kontsultatu ahal izango dira. Etorkizunean, funtsen digitalizazioaren emaitzak ere bertan kontsultatu ahal izango dira. Bildutako materialarekin, gainera, aldi baterako erakusketak egingo dira erakin berrian horretarako prestatuta dagoen aretoan.

Montserratetik Lazkaora

Lazkaoko Beneditarren Fondoaren hastapenak 70eko hamarkadan bilatu behar dira. Orduko hartan ekin zion Juan Joxe Agirre beneditarrak komentuko liburutegiaz eta hemerotekaz arduratzeari. «Monasterioan autonomoak gara, ez gara jesulagunak eta frantziskotarrak bezala; haiek, krisian baldin badaude, bai ekonomia aldetik, bai bokazio aldetik, beti laguntza jasotzen dute beste monasterioetatik. Autonomoak garenez, gure eskulanetik bizi gara eta lan horiek banatu egin behar dira; baratza zaindu behar da, atezaintzan egon, liburutegian, koadernaketan... Liburutegiko lana nik hartuko nuela adierazi nien nire anaiei», azaldu zuen atzo Agirrek. XX. mende hasieran iritsi ziren beneditarrak Lazkaora, eta 1943an hartu zuten autonomia, beraz, haien liburutegia ez da beste monasterioetan aurki daitekeena bezain handia. Areto txiki batean sartzen omen zen zeukaten material guztia, eta eraikin zaharrago batean liburu zaharrak gordetzen zituzten; askoz gehiagorik ez. Lanerako, beraz, baldintza bakarra jarri zuen Agirrek komunitatean, «nire lana ikasteko ere baliatuko nuela».

Liburutegiko ikasketak egiteko Bartzelonara joan zen, Montserratera. Bertan, Bibliotekonomian doktoregoa egindako irakaslea izan zuen, Erroman ikasia eta Vatikanoko liburutegian lan egindakoa. «Han egin zitzaidan liburu eta bilduma gose hori».

Bertan, ikusi zuen lehenengoz Kataluniari buruz erbestean eta frankismo garaian argitaratutako paskin, barne aldizkari eta panfletoen biltokia, baita 36ko Gerrako Euskal Herriari buruzko agerkaria. «Pentsatu nuen: `Guk ez, eta hauek ba al dute gure herriari buruzko dokumentazioa?'. Droga bezala, egiazko droga bezala sartu zitzaidan hura». Orduan erabaki zuen aita Juan Joxe Agirrek Euskal Herrian argitaratzen zen guztia gordetzea. «Herri baten historia egin behar bada, azken panfletoa ere beharrezkoa da, ideologia desberdineko esanahiak eta beren ikuspuntu ezberdina biltzeko», nabarmendu zuen.

Azken hamarkadetan isilean edo erbestean argitaratutako euskal liburu eta aldizkariak falta zituen eta haiek biltzea ere erabaki zuen. Ez hori bakarrik. Klandestinitatean ateratzen ziren afixak, panfletoak, pegatinak, egutegiak... eta, oro har, garai hartan kaleetan sarri agertzen ziren paperak jasotzen hasi zen, egunen batean ikertzaileentzat baliagarri izango zirelakoan. Ordura arte inork hartu gabeko ardura hartu zuen bere gain Agirrek. Denborarekin, politikan, sindikatuetan edo bestelako erakundeetan ibilitako pertsonen paperak eta artxiboak jasotzen hasi zen, baita hainbat erakunderenak ere. Euskal Herriko ondare dokumentalaren zati garrantzitsu bat salbatu zela esan daiteke. «Orduan beste giro batean bizi ginen. Etsai bakarra geneukan, tirano hutsa zen eta denak oso ondo moldatzen ginen. Orain kalera irten eta beste pentsamoldeko jendeari bizkarra ematen diogu. Orduan, bati eta besteari eskatuta, Euskal Herriko mugimendu politiko sozial eta sindikalean argitaratzen ziren guztiak eskatzen hasi nintzen, baita atzerrian kaleratzen zirenak ere, Parisko OPE (Oficina de Prensa de Euskadi) esaterako eta `Euzko Deya de París', `Euzko Deya de Mexiko', `Euzko Deya de Buenos Aires'ekin gauza bera».

Pixkanaka, liburuak, aldizkariak eta paperak biltzeko sarea sortu zuen bere inguruan -lagun eta ezagunekin, komentua utzi zuten kideekin, ikasle izan zituenekin...- eta Ipar Euskal Herritik material gehiago ekartzen hasi zen, betiere isilka. Patxi Albisu Lazkaoko alkateak ere sare sozialak ekarri zituen gogora: «Internet bidezko sare sozialez hitz egiten da gaur egun etenik gabe, baina orain berrogei urte apurka-apurka sortutako sare sozialak egindako lanaren ondorioaren aurrean gaude orain».

Ameriketako euskal etxeetan ere egin zuen deia euskaldunek erbestean ateratakoa biltzeko. «Eskerrak, hemengo jende askok erbestean ere kultur lana egiten jarraitu zuen eta ikaragarrizko bildumak atera zituzten. Hartu-emanetan jarri nintzen haiekin, eta horiek ere lortu izan nituen», esan zuen.

Dokumentazio horren guztiaren antolaketa lanekin hasi zen eta laster izan zituen ikertzaileak ate joka. Urte luzez egindako lanari esker, Lazkaoko Beneditarrak euskal kulturaren alde egindako lanarengatik erreferentzia bilakatu ziren. «Geroztik, bildu, bildu eta bildu», jarraitu duela aitortu zuen.