Kontu bera, betiko kontua, erresistentziarako lelo, erasorako bide, errepikakorra hainbatetan, min gordea zenbaitetan, lotsarako, lotsabako... zer ez ote da esan eta idatzi euskararen inguruan? Zenbat elkarrizketa, gogoeta, hitzaldi, manifestazio hizkuntza bati loturik? Zenbat laguntasun, goxotasun, maitasun euskaratik eta euskaraz? Zenbat haserre, jukutria, gorroto euskara dela-eta? Askorako ematen du, nahi eta behar genukeena baino gehiagorako ziur asko.

Koldo Izagirrek ideia batetik ekin dio honako saiakerari: noizbait euskara desagertzen bada, ez da izango berezko heriotza, nahita eragindakoa baizik. Hemendik abiatuta eta hamaika ataletan zehar, hainbat argudio ematen ditu tesi hau azaltzeko. Horretarako, hainbat eta hainbat erreferentzia erabiltzen ditu, garai eta toki aunitz nahastuz, euskaldunak gehienak, baina baita gaztelaniaz, frantsesez, bretoieraz edota katalanez daudenak ere, besteak beste. Lan handia dago honen guztiaren atzean, urteetako datu, iritzi eta frogen metaketa zein antolaketa. Ez da, ordea, informazio eta arrazoiak ematera mugatzen, gogoetarako tartea ere badelako autoreak eskaintzen duena, pentsarazteko, bestelako ikuspuntuei erreparatzeko, ganbara aireztatzeko...

Aipatu bezala kontu asko eta desberdinak agertzen dira saiakera honetan. Eskoletako debekuak, zigorrak eta lotsak. Klase sozialaren araberako hizkuntza erabiltzeko joera. Elebitasuna eta euskararen mendekotasuna. Etorkinen papera euskararen munduan. Hizkuntza baten erakargarritasuna. Espainiaren eta Frantziaren jokaera, euskararekin bezala, katalan, okzitaniera, galego, bretoiera eta abarrekin. Hauek guztiak eta gehiago. Tartean ezkortasunerako eta haserrerako gertaerak, baina baikortasun eta emoziorako pasadizoak ere bai. Lehenengoen artean, egun oraindik irakaskuntza edo osasun zentroetan ematen diren mespretxuen lekukotzak. Bigarrengoen artean, Raul Guerra Garridoren Cacereño liburuko erreferentzia gogor bezain hunkigarria.

Lasai, patxadaz irakurtzeko liburua idatzi du Izagirrek. Hizkuntza aberatsa, ederra erabili du saiakera bakarrik ez den honetan, poematxo eta koplak ere tartekatzen baitira irakurlearen gozamenerako. Hainbat txokotako lexiko eta egitura aberasgarriak profitatuz osatu du, hizkuntza bat eta bakarra dena hedatuz. Noiznahi eta nonahi irakurtzeko modukoa ere bada formatuari dagokionez, agian ez ohiko samarra gerta badaiteke ere honelako lan mardul bat poltsikorako eran argitaratzea.

Bukatzeko, arrazak, jaiolekuak edo geneak baino, zerk egiten gaituen garena ezin hobeto kontatzen duen pasarte bikaina, izenburuko autopsia beharko ez dugulakoan. «Odolak nahasi egin dira, populazioak migratu, lekutu, aldatu egin dira, elkar hil eta suntsitu dugu, eta beti eman izan diogu elkarri hitza, belaunez belauneko katea. Euskaldunok eduki dugun arbaso bakarra hizkuntza izan da. [...] Euskaran bizi den orori herritasuna ematen dion leku politikoa da gure hizkuntza. Ez du deusen frogarik eskatzen. Inor ez du ezer ez du ez arrotz ez atzerriko. Malgutasuna duen identitatea ematen du euskarak: horregatik iraun du egundaino, horregatik iraun lezake beste horrenbeste».