«Umorezko kantu bat sartu dut, orain arte sekula egin ez dudana»
Musikaria
Oñatin jaio zen 1956an eta gaztetatik Gasteizen eta Bilbon bizi izan da. Bertan sortu zuen Pott banda, Bernardo Atxaga, Joseba Sarrionandia eta Joxemari Iturralderekin. 1980an publikatu zuen lehenengo diskoa, «Hautsi da anphora», eta atzo aurkeztu zuen bere hogeigarrena, «Hodeien azpian».
Ane ARRUTI | BILBO
Azken bi urteetan egindako hamaika kantu bildu ditu Ruper Ordorikak «Hodeien azpian» diskoan, bere ibilbideko hogeigarrena, alajaina, eta hodei eta sasien artean kokatzen den «mundua esaten dugun hori» izan du oinarri. Oso «talde diskoa» dela dio; «album oso bat baino, kantu solte potenteak direla esango nuke, nahiz eta baduten lotura elkarren artean».
Bi aste eman ditu Brooklynen, Andy Tommasi ekoizlearen estudioan -eta etxean-. Skuli Sverrisson (baxua) eta Kenny Wollesenekin (bateria) batera grabatu du, analogikoan, eta gero Stephen Ulrichen gitarra elektrikoa eta Gerry Z-ren Hammond eta Rhodes soinuak erantsi dizkie kantuei, baita Ben Monderren gitarra eta Arkaitz Minerren bibolina eta mandolina ere. Ulrichek orain arte alboan izan duen Ben Monderren lekukoa hartu du honela. «Aldaketarako garaia zela ikusten nuen eta asko kostatu zait. Stephenek askoz ere soinu zorroztuagoa darabil; Benek baino geruza gutxiago bilatzen ditu».
Kantuak eta hitzak oñatiarrarenak dira guztiak. «Disko positiboa dela esan didate», adierazi du. Horien artean, bere kantutegian «ezohikoak» diren kantuak atera zaizkiola aitortu du. «Badira kronika kutsu handiagokoak, nitasunetik harago» doazenak, Elias Ezkurdiari eskainitako «Eliasen etxea» kasu, edo orain arte «sekula egin ez dudana, umorezko kantu bat», euskal kantutegi tradizionaleko «Maritxu nora zoaz?» kantu ezagunaren «Nora zoaz bakarrik?» moldaketa bitxia.
Abenduaren 1ean Gasteizko Jimmy Jazzen hasiko du aurkezpen bira, eta gero Elgetan (abenduak 11), Bilbon (abenduak 23), Donostian (abenduak 29), Durangon (urtarrilak 7) eta Zarautzen (urtarrilak 14) izango da, baita Nafarroan ere otsailetik aurrera.
«Hodeien azpian» jarri diozu. Badu zerbait sorginkeriatik?
Nahi nuke! Esaten denean «laino guztien azpitik eta sasi guztien gainetik» edo formula hori, Euskal Herri osoan hain ezaguna den konjuru hori, beti pentsatzen nuen «han da `mundua' deritzana». Aipatzen dut kantu batean. Eta kantu hauek mundu horri buruzkoak direla esango nuke. Saiatzen naiz sakonera begiratzen, zer eskatzen didaten melodia hauek, eta hor kokatzen ditut, mundu horretan.
Zein da aipatzen duzun mundu hori?
Ageri dira hodeiak, eguzkiak, haizeak, gaztainak, gaztak, ardoa... Niretzako horiek dira bihotzak, ez dira zehazki hori. Horiek irudikatzen dutena dira, toki komunak, arruntak, non denok laketzen garen. Hemen eta Brooklynen eta Singapurren gauza bera da ilargia. Horregatik uste dut abiatzen naizela imajineria horretara. Baita ere, asko maite dut kantu zaharra, mundu guztikoa, eta pentsatu nahi dut horrek uzten duela bere eragina nik egiten dudan honetan, ez naiz seguru.
Denbora asko eskaintzen diozu kantuen sorkuntzari?
Bai, niretzako kantuak ontzeak eskatzen du aldarte berezi bat eta hori zaindu beharra daukat harantzago joan nahi badut. Niretzat eginkizun honek egunerokotasunetik aparte behar du, badakit badirela hotelean kantuak egiten dituzten musikariak. Ni ez naiz horietakoa. Behar dut neure gauzetan egon. Goiztiarra naiz, neure liturgia txikia behar dut, eta hori ez da zuzeneko lanarekin bat etortzen. Modu artesanalean egiten dugu lan eta taulara igo aurretik gauza asko egin behar izaten dira. Horregatik disko honetan, nahiz eta asko ibili garen «Haizea garizumakoa»-rekin, halako batez eduki nuen bolada hori eta ikusi nuen kantuak banituela. Oraindik badut abagunea diskoak egiteko, gutxi gorabehera nahi dudan moduan, eta horrek asko balio du. Ez dakit noiz arte iraun behar duen honek. Momentuz pozik nago. Heldu gara honaino eta diskoa burutu dugu, gogotik lan eginda.
Azken bi diskoak Brooklynen grabatu dituzu eta modu analogikoan, hamasei pistako zintan. Zer du berezia horrela grabatzeak?
Nire lehenbiziko diskoak, bistan denez, analogikoan ziren, eta, agian horregatik, gorde dudalako edo asko maite ditudan diskoak horrelakoak direlako, beti badut gogoan horrela grabatzea. Hau eztabaida handia da musikarien artean. Baina niretzako zintan grabatzeak eskatzen dio musikariari, hasteko, beste jarrera bat. Ez dezakezu hainbeste jokatu, hainbeste espekulatu, lehenengo sekuentzia bat grabatu, eta gero hiru aldiz `cortar y pegar' egin... Hortik oso musika interesgarrira ailega zaitezke, baina ez da nik gogoan daukadana. Zintak ez du inondik ere digitalaren ahalmena, eta mozten ditu frekuentzia batzuk, baina niretzako lehenesten ditu frekuentzia musikalak, nire belarriak entzun nahi dituenak, nahiz beste muga asko dauzkan.
Sverrisson (baxua), Wollesen (bateria) eta hirurok batera egin duzue grabaketa.
Hori da, gero gitarrak eta gainerakoak batu ditugu gainetik. Normalean egin izan dut gitarristarekin ere, baina kasu honetan banuen aldatzeko gogo bat. Kennyrekin uste dut zazpi disko-edo atera ditudala eta bat egiten dut berarekin, berehala. Skuli oso baxu-jotzaile berezia da, handia izateaz gain. Ahalik eta malgutasun handienarekin jokatu nahi nuen. Nire asmoa horixe izaten da, lehendabizi kantuak bakarka ontzen ditut, baina behin hori eginez gero, nahi izaten dut arnas hori gorde. Askotan autozuzenketak bide bihurrietatik eraman zaitzake eta nahiago izaten dut hori errespetatu. Horretarako behar dut horrela grabatu, momentuz. Pozik nabil nire taldekideekin eta gauza asko egin ditzakegu.
Zuzenekoetan zein talde izango duzu alboan?
Azken hiru urtetan elkarrekin gabiltza Asier Oleaga, Lutxo Neira, Arkaitz Miner eta laurok. Ari gara dagoeneko entsegutan. Kantatu ere egin dute diskoan. Arkaitzek bibolina eta mandolina ere jo ditu. Ni zuzenekoen zain egoten naiz. Iruditzen zait kantuak benetan hor hasten direla biribiltzen. Askotan esaten dut diskoarena, baina egia da, ez da topiko bat. Diskoak ematen dute biribil direla sortze beretik, baina ez, jendeak borobiltzen ditu, jendeak ematen dio kantuari oihartzun hori.
Taldean ikusi zaitugu, bakarka, kontrabaxuak bakarrik lagunduta... Nola sentitzen zara erosoen?
Oso diziplina ezberdinak dira. Harreman ezberdina sortzen da, baina denetan gustatzen zait aritzea. Berriki egin ditut Iparraldean bi kantaldi bakarka erabat, eta oso potenteak izan dira. Badut asmoa agian hori ere egiteko, baina talde honekin laketzen naiz, badu malgutasun handia. Jotzen ahal dugu hemen -aurkezpen aretoan-, edo antzokirik sakratuenean edo rock klub batean. Malgutasun horrek asko balio du eta kantuek asko eskertzen dute jo ahal izatea indartsu edo goxo.
Hogei disko dituzu jada, baina ziur oraindik badagoela norbait bisetan «Ez da posible» eskatzen duena.
Bai, gauza bitxia da. Nafarroan edo Iparraldean beti eskatzen didate. Eta, aldiz, beste toki batzuetan, «Berandu dabiltza». Denetarik, zorionez. Horrek asko balio du.
Zure ibilbidean musikak eta literaturak oso harreman estua izan dute.
Kantuak eskatzen didana da. Nahi nuke garrantzi handiagoa eman oraindik. Betidanik, mutiko denboretatik, niretzako kantua da genero bat bere horretan. Berba kantuaren parte da, ikutzen ahal duzun parte mamitsuena. Ez dut ulertzen banatzerik. Kantua horixe da, bien arteko hirugarren gauza bat.
Azken bi diskoetan hitzak zureak izan dira guztiak. Zer dauka Ruperrek kontatzeko?
Alde batera, gauza naturalena hori ikusten dut. Niretzako kantuak berak lehendabizi norberari, kasu honetan niri, hitz egin behar dit. Ez badu niretzako zer esanik ez dut kantatzen gogotik. Horrek esan nahi du inoiz egin ditudanean kantuak jendeak idatziak, Sarriren hitzekin, Atxagarenekin edo Joxemari Iturralderenekin... Hori izan da, beti ere, niri ere hitz egiten zidatelako. Identifikazioa erabatekoa daukat, batzuetan ez dut pentsatzen norena den kantu hori, ez dakit nola esplikatu. Orain, berriz, iruditzen zait doinu hauek eta nire egoerak honetara eramaten nautela, gehi ikusten dudan zenbait jendek asko maite duela gauza horiek entzutea. Badut ustea poliki-poliki hurbiltzen natzaiola gero eta gehiago nahi nukeen tokiari. Gero eta hurbilago daukat kantugintza honetan nahi nukeena. Baina badakizu zer pasatzen den bizimodu honetan, zenbat eta hurbilago, are urrutiago. Musikak hori du, ikasbide bat besterik ez da.
Aipatu dituzu Sarrionandia, Iturralde, Atxaga... Nola oroitzen dituzu Pott taldean Bilbon biltzen zineten garai haiek?
Agian, Bilbon gaudelako, beti hurbilago. Denbora asko pasatu da, baina ez dut uste gehiegikeria denik esatea sasoi hartan oinarritzen dela gerora nik egindako gauza asko. Iruditzen zait sormen lanetan norbera hasten denean, oso inportantea dela zeinek entzun hori, behar duzu beste pertsona bat. Bestela ez da inoiz gauzatzen. Uste dut talde hartan horixe lortu genuela, elkarri babes hori ematea, denon gauzatxoak estimatu eta ahal bezain ongi egitea. Eta horrek uste baino gehiago balio duela iruditzen zait. Gerora, denbora asko pasatu da eta gure herria asko aldatu da, eta gure eginkizunak ere bai. Baina, pentsatzen jarrita, uste dut dirauena oso garrantzitsua dela.
Azken asteetan Sarrionandia denon ahotan ibili da, eta ez bereziki bere literaturagatik. Nola bizi izan duzu egoera hori, gertukoa duzun aldetik?
Arras gertukoa dut, bai. Uste dut disparate handi bat izan dela sariaren kontu guzti hori. Oso liburu hautatua da, eztabaidagarria edo nahi duzun ñabardurak egin, baina ez dakit gure literaturaren historian zenbat saiakera egongo den maila horretakoa. Penagarria da horrelako gauza batzuk entzun beharra oraindik ere. Batez ere «kulturatik» datozenean. Esperantza bakarra da halako disparate baten ondorioz, ondorio positibo batzuk ateratzea gerora. Jendeak hausnartuko du. Besterik ez bada, irakurriko du liburua. Zer pentsatu handia ematen du hainbeste denbora eta gero oraindik halako juzkuak egitea, benetan deitoragarria da.
Bai Sarrionandiaren literatura, baita, adibidez, zure musika ere, ezezagun dira oraindik ere Euskal Herriko erdal komunitatearentzat.
Joseba oso gutxi itzulia izan da, neurri handi batean bere borondatez eta beste neurri handi batean bere egoeragatik. Tamalez, oraindik ez da ezagutzen ezagutuko den bezala. Eta bai, hala da, euskaraz egiten den gauza asko entzungaitzak eta inbisibleak dira erdaldunentzat. Horretan dihardugu etengabe. Beti pentsatu nahi izan dut kantuak baduela dohain hori, hizkuntzaz harago joatearena, eta badu, badakit hori horrela dena. Askotan gure medio baita publikoetan ere, kantariak baino, «eduki identitarioa» deitzen gaituzte, euskaraz ari garelako. Nik uste kiroltasunez hartuko dugula hori ere. Denbora asko daramagu horretan eta literaturan gauza bera. Dena egiten ahal da itzulpenaren bitartez eta hori erronka handi bat da gaur egun.
Oraindik barrera hori dago?
Beti egongo da. Uste dut oso gai eztabaidagarria dela orain gertatzen dena, liburuak batera argitaratzea euskaraz eta erdaraz. Hor gehiago ikusten dut nik zer hausnartua. Baina kiroltasunez har dezagun. Uste dut oso bizi dagoela hemengo musika, eta literatura ere bai. Gehiago bizitu behar dugu irakurlea, eta entzulea ere bai. Uste dut sortzaileak, oso gauza interesgarriak daudela, eta aurrera eginen dugula.
Momentu historiko bat bizitzen ari garela entzuten ari gara. Zuk zeuk nola ikusten duzu eta nola ari zara bizitzen momentu hau?
Badut ustea aro berri batean gaudela. Baina nire kasuan, aitortu behar dut hau dela nire mundua, hau izan dela, eta ni sentitzen naiz parte, ez naiz sentitzen juje, ez naiz epaile. Hortaz, oraindik ez dut denborarik hausnartzeko, oso gauza konplexua da. Beste energia batzuk ikusten ditut jada eta nik uste oso onuragarria izango dela hemendik aurrera. Nire lehenengo diskoa 1980an atera bazen, mundua asko aldatu da eta Euskal Herria ere bai. Ez naiz gauza hori laburtzeko. Uste dut behar dugula ekin.
Baikor zara etorkizunera begira?
Bai, dudarik gabe. Oso jende indartsua eta elkarri emana bizi da herri honetan, eta uste dut oso gizarte indartsua dugula. Okerrerako ere bai. Indar horiek on bidean, uste dut badugula bide luzea egiteko. A.A.
«Zintak ez du inondik ere digitalaren ahalmena, eta frekuentzia batzuk mozten ditu, baina nire ustean, lehenesten ditu frekuentzia musikalak»
«Diskoek ematen dute biribil direla sortze beretik, baina ez, jendeak biribiltzen ditu, jendeak ematen dio kantuari oihartzun hori»
«Badut ustea aro berri batean gaudela. Sentitzen naiz parte, ez naiz sentitzen juje, ez naiz epaile. Uste dut behar dugula ekin».
