«Literatura ez da errealitatearen argazki leiala, baina idatzitakoa irakurtzean, hitzen mugak muga eta norberaren ezinak oztopo, emaitzak gure baitan genuen huraxe islatzen duela ohartzerakoan, hori gozamena», aitortu zuen Mikel Antzak, Mikel Albisu euskal preso politikoak, bere «Atzerri» (Susa) nobelaren aurkezpenerako grabatu zuen audioan; «ez baitut aurkezpenerako kartzelatik garaiz irtetea erdietsi», argitu zuen.

Idazlearen ausentzian, Gorka Arrese editoreak eta Harkaitz Cano idazleak egin zuten aurkezpena, senitarteko eta gertukoek lagunduta eta, zoritxarrez, beste hutsune nabarmen batekin; pasa den asteburuan hil baitzen Rafa Albisu bere aita zena.

«Nobela eliptikoa eta aldebakarrekoa atera zait, nahita ez. Eliptikoa, narratzen dena mundu ezkutu baten gainazalean dagoelako. Eta alde bakarrekoa, egungo haize boladen aldera egiteagatik baino, mugaren eta barrikadaren alde batetik idatzita dagoelako. Ez dut besteen min eta saminik narratu, baina nabarmenarazi nahi dut gaur egun oraindik ere lubakien alde honetakook, kontu handiz ibili behar dugula esaten eta idazten, edo filmatzen, dugunarekin», esan zuen, Antza bera protagonistetako bat duen «Barrura begiratzeko leihoak» filmari erreferentzia argia eginez.

Izan ere, donostiarraren bigarren nobelak -«Ospitalekoak» izan zen lehenengoa 2010ean, eta beste hainbat narrazio eta kronika idatziak ditu- asko du biografikotik, baina fikziotik ere bai. «Auto eta fikzio, bi elementu horien proportzioen aldakortasunean dago, hain zuzen, autofikzioaren indarra -esan zuen Canok-, eta baita ere idazlearen bizitzaren intentsitatean batetik eta idazle horren fikziorako abilidadean bestetik, eta bien arteko orekan. Mikel Antzaren kasuan, biek bat egiten dute oso goian, eta orduan ezinbestean, interes biografiko eta intentsitate literario handiko liburua daukagu esku artean».

Heriotza literariotik berpiztuz

«Kartzelaren zanpaketa, ihesaren ametsa, exilioaren bakardadea, klandestinitatearen zorroztasuna, amodioaren grina eta literaturaren emozioa eta liberazioa» dira nobela honen ardatzak Arreseren esanetan. Idazle batek beste bati kartzelatik ihes egiten lagundu ostean atzerrian bizi duena kontatzen du nobelak. Bere lagunak idazle izaten jarraitzen duen bitartean, bera ezindurik aurkitzen da horretarako. «Ospitalekoak» nobelan idazlearen «ezintasuna» fisikoa bazen, «Atzerri» honetan idazlea «bere bokaziorako sentitzen da ezindua, bere burua eta bere idazle eskuak berreskuratzea da ahalegina, bere helburua, bilaketa intelektualagoa da», esan zuen Canok.

Nobelaren «motorra» idazleak preso dagoela «Berria» egunkarian irakurtzen duen Iban Zalduaren hausnarketa bat da: «Zenbateraino izango litzateke ezberdina gaur egungo euskal letren mundua Joseba Sarrionandiak Martutenetik ihes egin izan ez balu eta Mikel Antzak klandestinitatera pasatzeko beharrik izan ez balu?».

Zentzu horretan, Antza berriro bere etorkizuna bere eskuetan hartzen saiatuko da, eta nobela hau izango da horretarako bitartekoa. «Bere heriotza literario goiztiarrari hilohar sotila jarri nahi izan dionari aurre egiten dio liburu honetan», Canoren hitzetan. Eta bilaketa horretan, idazle askoren larruan arakatuko du atzerri literario hori, edota «bere garaian besarkatzera ausartu ez zen alter-egoetan: Mikel Antzu deituko dio momentu batean ironiaz, edo Miguel Parecido mexikarra, edo Mark...».

Atzerri edo «Antzerri»

Erbestea edo herrialde bat bakarrik ez, atzerri geruza ugari bereizten ditu Harkaitz Canok nobelan zehar, azkenean idazleak «Antzerri» bihurtzen duena, «Antzaren herria». Atzerri horietatik hiru nabarmendu zituen Canok: batetik, hizkuntzaren atzerria, hizkuntza literarioa herdoiltzen sentitzen du eta hizkuntza berriak bereganatu beharko ditu; bestetik, bere benetako bokaziotik erbesteratua dagoenaren atzerria, idazle sena abandonatu egiten baitu; eta hirugarrenik, gorputzaren atzerria, «lagunentzat beti gazte irauten du idazleak haien memorian, eta alderantziz, norbere oroitzapenetan ere beti gazte diraute atzean lagatako lagunek». Beste bi atzerri ere bereizi zituen atzo: bere errutinetatik kanpo bizi denaren atzerria eta atzerria bere zentzu hertsian.

Nork jakin zer gertatuko ote zen Antzak klandestinitatera pasatzeko beharrik izan ez balu, baina, Canok azpimarratu bezala, argi dago orain «beste idazle bat» dela, «ez da Mikel Antzak idazten segi balu sortuko zen idazlea. Idazle diferente bat da. Idazle hau izateko, Mikel Antzak bizi behar izan du bizi izan duen bizitza eta ez beste bat».