Mundu osoan milioika lagunek sufritzen dute gaixotasun bera, eta jakitun dira guztiek ez dutela beraiek adina bitarteko eta baliabide. Zorionez, urteak daramatzate gaixotasunari aurre egiten; zorionez, hiltzea beste etorkizunik ez duten gaixo ugari baitago munduko beste hainbat zonaldetan. Aldeak alde, bidean traba ugariri egin behar izan diete aurre: gaixotasunak berak jarri dizkienei lehenik; eta gizarteak, sineskeriak eta aurreiritziak direla medio, ipinitakoei ondoren.

Harri Beltza hiesaren kontrako elkarteko lehendakari Joseba Errekaldek birus honen zabaltzeak hainbat kolektibotan eragindako sumina eta beldurra hartu ditu ahotan. «Orain 25 bat urte kolektibo batzuetako kide izatea nahiko dramatikoa zen. Homosexualen kasuan, esaterako, oraindik jendea giltzapetu, zigortu, baztertu... egiten zuten, eta nahikoa sufritzen zuen kolektiboa zen. Hiesa modu hartan hasteak are eta gogorrago egin zuen kolektibo horietako partaide izatea», agertu du.

Hiesa gutxi eman zen ezagutzera lehen garai hartan, eta gaixotasunari «homosexualen minbizia» ere esan izan zitzaiola aipatu du adibide gisa. «Egia da hiesak jota hil ziren pertsonak homosexualak izan zirela; horixe baliatu zuten zenbait indarrek hainbat kolektibok bizi zuten diskriminazio egoera gordinago egiteko». Nolabait jada baztertuta zeuden kolektiboei eraso egin eta errua botatzeko baliatu zen gaixotasuna hasiera hartan. Gauza bera gertatu zen drogazaleekin eta beste kolektibo batzuekin. «`Lau H'-ak aipatzen ziren orduan: Homosexualak, Heroinazaleak, Hemofilikoak eta Haitiarrak. Kolektibo moduan eragin zien laurei, baina desberdintasunak egiten ziren. Gizarteak hemofilikoak gaixo gisa hartu zituen, transfusio bidez kutsatu zirenez, `gaixoak' deitzen zitzaien; baina homosexualen kasuan bestelako argudioak erabiltzen ziren: `gaiztakerietan ibilikoak izango dira' esaten zen. Hasiera hartan guztia justifikatu nahi zen, eta kolektibo horienganako zigor gisa azaldu zen».

Hasierako justifikazio eta diskurtso moralistak kalte izugarria egin du gerora, ez soi-lik ukitu ziren kolektiboetan, beren burua Giza immuno-eskasiaren Birusaz (GIB) kutsatzetik salbu ikusi duten pertsonen artean batez ere. «Garai hartan markatu ziren `arrisku talde' haiek ondorioak izan dituzte; oraindik jendeak uste du ez duela hiesaz kutsatzeko arriskurik, zenbait kolektiboko parte ez bada». Datuek bestelakoa diote. Lakuako Gobernuko Osasun Sailak orain gutxi emandako datuen arabera, GIBaren birusaz kutsatzen direnen %55ek sexu harreman heterosexualen bidez hartzen du, eta %25ek sexu harreman homosexualen bidez; %15ek, aldiz, kutsatuta daudenen xiringak erabiliz hartzen dute birusa.

Harri Beltzan parte hartzen duten pertsonen artean ere nabaria izan da aldaketa. Hasieran handiagoa zen drogazale eta homosexualen ehunekoa. Egun ugaritu egin da heterosexual kopurua, «batez ere emakumeak». Kutsadura indizeak egonkortu egin dira eta «hori oso ona da», baina bada Joseba eta elkarteko gainerako kideak arduratzen dituen daturik: «Desio ez ziren haurdunaldien portzentaiak gora egiten du urtetik urtera, eta beraz, birusaz kutsatzeko dagoen aukerak ere gora egiten du. Beharbada adin kolektibo horretan ez dago horrenbeste jende kutsatuta, beraz ez dute elkar kutsatzen, baina jendea bere burua arriskuan jartzen ari da etengabe».

Adin ezberdineko pertsonen artean hiesaren gaineko pertzeptzioan aldea dagoela azaldu du Errekaldek: «Jende helduxea- goaren artean orain urte batzuk egindako lanaren ondorioak nabari dira. Egia da ideia oker asko daudela, baina hiesaren arriskuaz kontzienteago dira, inguruan bizitu zute- lako; gaztetxoen artean, 14-15 urtekoen artean, ezagutza oso eskasa da. Sexu heziketa murritza dute eta gure gizateari hiesak zer ekarri dion ez dute apenas ezagutzen», adierazi du, ikastetxez ikastetxe egiten duten prebentzio lana oinarri hartuta. Gaixotasuna duten pertsonen bizi esperantzan izandako aldaketak ere ondorioa izan duela uste du: «Orain ez urte asko, hiesa gaixotasun hilgarria zen; gaur egun kronifikatu egin da, eta horrek arrisku pertzeptzioan ere eragina izan du».

Isiltasuna

Sole gaztea eta heterosexuala, eta drogarekin inolako erlazio zuzenik ez zuen pertsona zen orain hamabost urte, GIB birusaz kutsatuta zegoela jakin zuen arte. «Nire bikotekide ohia drogazalea zen, eta harremana hautsi eta bi urtera, beste bikotekide bat izan nuen. Orduan telebistan eta beste komunikabideetan hiesaz asko hitz egiten zen eta proba egin behar nuela pentsatu nuen egun batean. Nik ez nekien nire senar ohia GIBduna zenik, inoiz ez zidan esan; baina, ez dakit, barnean susmoa edota beldurra banuen», azaldu du. Hala, medikuarenera joan eta analisiak egin zituen. Emaitzen bila joan, eta beldur eta amets gaiztoak errealitate bilakatu zitzaizkion, probak emaitza positibo agertu zuen. «Orduan nire beldur bakarra orduko bikoteari birusa kutsatu izana zen, ez nuen apenas pentsatu niri zetorkidanaz. Zorionez ez zen horrelakorik gertatu eta nire bikotekidea ez zegoen kutsatuta».

Isiltasunaren aldeko apustua egin zuen orduan Solek. Ingurukoek ulertuko ez zutela pentsatuta, inortxori ez esatea erabaki zuen; horrela, barnean, ondo barnean, gordeta jaso zuen «bere sekretua».

Ordu arte bezala aurrera egitea izan zen Soleren beste erabakia, ezertxo ere gertatu izan ez balitz bezala. «Zazpi urtean ez nion gaixotasunari neronek ere aurre egin. Ez nuen ohartu nahi zer larritasun zuen eta ezertxo gertatu ez balitz bezala jarraitu nuen». Zortzi urte igaro arte ez zen gaixotasunari aurre egiteko beharrezkoak diren botikak hartzen hasi ere egin.

Baina gorde beharraren beharrak barrenak bete zizkion eta lehertzear zegoela, hiruzpalau pertsonari gaixorik zegoela aitortzea erabaki zuen. «Nire amari, nire ahizpei eta lehengusina bati bakarrik esan nien. Oraindik ere onartzen ari direla uste dut, amak esaterako, ez du ulertzen zergatik utzi dudan lana, edota zergatik aldatu behar izan dudan nire bizitza, ez da gaixotasun honen larritasunaz ohartzen».

Egun ere, pertsona hauek bakarrik dakite Sole gaixorik dagoela eta bere bizitza hiesa duelako eraldatu behar izan duela. «Badira asko laguntzen ari zaizkidan lagunak, baina ez dakite hiesa dudala, jakin baitakit ez luketela ulertuko», gaineratu du.

Gaixotasuna onartu bitarteko urteak gogorrak izan ziren. Lanean buru belarri aritzea izan zen Solek hartu zuen erabakia. «Zenbat eta eta lan gehiago egin, orduan eta gaixotasunean pentsatzeko beta gutxiago nuen». Baina «sekretua» gorde beharraren beharrak ez zion batere mesederik egin «psikologikoki erabat lur jota bukatu nuen».

Hamabost urtean gauzak asko aldatu direla uste du. «Nik ezagutzen ditut kutsatuta daudela orain dela gutxi jakin duten pertsonak eta oso modu ezberdinean ari dira aurre egiten berriari, bitarteko gehiago dagoelako: informazio gehiago, elkarteetara jotzeko aukera handiagoa...». Solek gaur egun ere modu ezberdinean biziko lukeela uste du, «ez nuke bizi izan dudan kalbarioa biziko». Barne korapilo hura, garai hura... gogora ekartzean emozioak gainezka egiten dio. «Orduan pasa nituenak gogoratzean hunkitu egiten naiz, inoizko unerik gogorrenak izan ziren. Orain, pentsatzen hasi, eta ez dakit nola jasan nuen. Garai hartan kanpora asko bidaiatu nuen eta halako korapiloa hartu eta bakarrik egotea...», begigorritu egin da ordukoak kontatzen. Lehertu egin zen azkenean, eta barnean gordetako hura bortizki askatu zuen, onartu egin zuen gaixorik zegoela eta bizi nahi bazuen, bere burua zaindu behar zuela.

Egun, etorkizunean pentsatzen du, orain hamabost urte ez bezala. «Gogoan daukat orain hamabi bat urte autoa oso gaizki ze- bilela eta berri bat erostekotan nenbilela, eta nire baitan pentsatzen nuen hura pagatzerako akaso hilda egongo nintzela. Ez nuen etorkizunean pentsatzeko kemenik. Ordutik jada hirutan aldatu dut autoa», egiten du barre.

Egoera fisikoan ere aurrerapenak izan ditu. Botika hartzen hasi zenean, egunean 15 pilula agindu zizkioten, denbora pasatzen uzteak eragina izan zuen bere defentsa mailan eta hori errekuperatu beharra zuen. Egun, ez du lanik egiten eta bizitza erabat lasaia egiten du: «Neure burua zaintzen ematen dut eguna, eta pilulak -gaur egun bederatzi- zuzen eta dagokien orduan hartzen ditut. Badakit badela jendea egunean bi baino hartu behar ez dituena, baina niretzat bederatzi hartzea lorpena da».

Harri Beltza elkartera etortzen hastea izan zen Soleren «salbazioa», bertan berak dituen ardura eta kezka bereko jendearekin egin baitu topo. «Nik ez nuen neure burua onartzen, besteei ez zitzaiela gustatuko uste nuen, eta horrela pentsatuta zaila da jende berria ezagutu eta harremanak sendotzea. Hemen libreago sentitzen naiz sentitzen dudana esateko, barrenak husteko...». Oraindik ere informazio gabezia eta ideia oker asko dagoela uste du, eta horrek, bere esanetan, are eta zailago egiten du norbere egoera onartu eta besteei jakinaraztea. «Nagusiki sexu bidez transmititzen den gaixotasuna da, eta horretaz jakitun izan behar da, bai kutsatzeko dagoen arriskuaz jabetzeko, bai gaixotasuna duten pertsonenganako bazterketarik ez izateko ere».