Urtarrilaren 30ean kaleratutako agirian, honako esaldi hau ageri zen: «Aitzakiarik gabe herri honen aldeko indarrak batzeko unea da, abertzaleok independentziaren aroan sartu gaitezen». Zer egiteko prest zaudete indar metaketa hori errazteko? Hau da, zein izango litzateke zuen ekarpena egungo egoeratik beste batera salto egiten laguntzeko?

Gaueko: Lehenik -utzi pixka bat luzatzen galdera honetan- esan behar da agirian eginiko baieztapen horren atzean Euskal Herriaren egiturazko egoera eta argazki politikoa daudela: Frantziaren menpeko euskal lurraldeak azken mendean ezagututako asimilazio politiko eta kolonizazio turistikoaren ondorioak begi bistan daude herri zutoinen egoera aztertzerakoan. Nekez irudika daitezke Lapurdi, Behe Nafarroa eta Xiberoa XXII. mendean bere egiturazko egoeran errozko aldaketarik ez bada burutzen, herri antolaketa eta garapenerako egiturarik sortzen ez bada: ez da euskararik egongo, ez da industriarik egongo, ez da laboraririk egongo... Oin azpiko lurraldeok ingeles, paristar eta bordelarren olgeta zelaian bilakatuko dira.

Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroa Garaiko azken mendeko egoera aztertuz 40 urtetako frankismoa eta erreforma espainolaren 30 urtetako inposaketa ezagutu dugu. Nafarroa Garaian Euskararen egoera eta euskal nortasunak jasaten duen jazarpena duela 50 urtetako bera dela esan daiteke: frankistek kunetatan hasitako minorizazio prozesuak Nafarroa Garaiko Parlamentutik datozen legeekin du bere segida UPN-PP eta PSNren eskutik. Orobat Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan PNVren politikak abertzaletasuna eta euskal nortasuna autonomizatzeko joera errotzea bilatu du: belaunaldiz-belaunaldi Euskadi hiru lurraldek osatzen dutela irakatsiz, belaunaldi berriak euskalduntzen ez duen hezkuntza eredu batera kondenatuz, lurralde antolaketa eta langilegoa espekulazioaren eta enpresarien interesen esku utziz... Azken hamarkadan errepresioa, eta eskubide zibil eta politikoen aurkako jazarpena aztertzen baditugu gure herriaren egoeraren argazkia larriagotu dela ere nabar daiteke: juxtuki egiturazko egoera hori aldatu dezakeenaren aurka.

Argi: Argazki gordin horrek garamatza ezinbestean independentziaren aroan sartzeko premia azpimarratzera. Estatu propiorik gabe herri honen geroa beltza sumatu baitaiteke. Duela hogeita hamar urte erreformarekin bat egin zuten askok ere ikusi dute bide horrek, administrazio horrek, nora garamatzan: herri bezala heriotza geldo baina geldi ezinera.

Frantziako Estatuaren deszentralizazio eztabaida eta Espainiako Estatuaren lurralde antolaketa krisiari erantzuteko erreforma irekitzen denean, eztabaida politikoa irekitzen da eta horrekin aukeren eta arriskuen ateak zabaltzen dira gure herriarentzat. Dantzan dagoena marko politikoa da. Norgehiagoka herri honek behar duena eta Espainiak edo Frantziak behar dutenaren artean da. Ate horiek independentziaren aroan sartzeko haina irekitzea herri honen aldeko indarren artean bat egin eta bide horretan urratsak ematetik etorriko da.

Gaueko: Galdera hauxe da: eragile, herritar eta alderdi abertzaleak Euskal Herriaren egoeraren inguruko azterketan ados al gara? Ados al gara orain arteko inposaketak eta paktismoak gure herria akaberaren bidetik daramatela? Ados al gara gure herria bere etorkizuna erabakitzeko aukera izango duen eskenatoki batera eramatea abertzaleoi fase historiko honetan egokitzen zaigun eginkizuna dela?

Baina, zuek zer egiteko prest zaudete hori errazteko ?

Argi: ETA eta ezker abertzalea beti urratsak emateko prest agertu dira zentzu horretan. Azken 30 urteotan, independentistok Euskal Herriaren eraikuntzan buru belarri aritu garen bitartean, norabide horretan urratsak eman, ekimenak proposatu eta ekarpenak egiten aritu gara. Duela 30 urte estatuaren erreformarekin bat egin zuten horiek eta egun euskal Estatua sortzeko beharra aipatzen duten berdinak dira helburu horiei begira estrategia bati ekiteko oinetakoak oraindik jartzeke dituztenak. Esan ei da: ardi galdua atzeman daiteke, aldi galdua berriz ez! Herri honi autodeterminazioaren bidea erraztu behar diotenak orain arte bide autonomikoa urratuz oztopatu diotenak dira.

Argi dago besteek zer eskatzen dizueten, «oztopo» zaretela ere errepikatzen dute batzuek. Zer diozue? Zer eskatuko zeniekete zuek?

Gaueko: larrua behar du Euskal Herria bere buruaren jabe izateko oztopoa ETA dela esateko. Hori iraingarria da, norberaren ibilbidea aise ezkutatzeko edota determinazio politikoa eskatzen duten urratsak ez emateko desenkusatzen aritzea da. Bide antzu bakarra, batean-bestean, urratzen ez dena da, bidegurutzean biraka aritzea da... eta Euskal Herriaren aldeko borrokan, Euskadi Ta Askatasunak behintzat, ez du bide galduetan barneratu edota denbora pasa aritzeko inongo asmorik.

Argi: Hori diotenei ariketa politiko bat proposatzen diegu: erakutsi dezatela, hobeki esanda, eman dezatela haien kabuz urratsik, orain arte ez bezala. Determinazio eta konfrontazio demokratikorako kemena praktika politikotik erakutsi dezatela eta orduan sor daiteke urrats, oztopo, eta moldeen inguruko eztabaida.

Oztopo garela dioten berdintsuek oztopo gutxi aurkitzen dituzte gure herriaren zanpatzaileekin bat egiteko ETA deitoratzeko denean. Zer egin dute ezker abertzalea interpelatzen duten horiek 1998ko prozesutik? Non jarri diote estatuen estrategiari balazta? Noiz egin dute taxuzko ekarpenik Euskal Herriaren eraikuntzan? Horixe eskatuko genieke guk, bere buruari eskatzen hastea besteei eskatzen hasi aurretik.

Indarrak batzeko deia eta zenbait ekintza (EITBren aurkakoa, Uriaren hilketa) kontraesankorrak direla leporatu izan zaizue, elkarlanaren aurkako norabidean zihoazela alegia.

Argi: Arestian esan dugunaren haritik Euskal Nazio Askapenerako Mugimenduaren helburua ez da elkarlana, elkarlanerako... argazkietarako. Azkeneko 30 urtetan ETA eta ezker abertzalearen borrokaren bidez iritsi gara markoen agorpenera eta marko berri baten aldeko eztabaidara. Hamarkada horietan elkarlanerako eta gatazka konpontzeko proposamen politikoak mahai gaineratzegatik ezaugarritu da gure erakundea. Elkarlana, beraz, helburu batzuei begira norabideratu izan dugu beti. Ekintza horiek edo beste batzuk estrategia bateratu batean kontraesanak sor diezazkioke estrategia horretaz asko mintza baina ezer egiten ez duenari. Eusko Alkartasuna da horren paradigma. Euskal Estatua gora, konfrontazio demokratikoa behera... baina bide horretan ez ezker abertzalearekin, ez bakarrik ere, ez du inolako erabakitasunik edota ausardiarik erakusten.

Gaueko: Aipatzen dituzun ekintzok elkarlanean ez aritzeko arrazoi izango dira batzuentzat, ezker abertzaleak ere aitzakiaz eta arrazoiez betetako arsenal bat egin zezakeen Euskal Herriko indar askorekin elkarlanean ez jarduteko: AHTren aurrean erakusten duten epelkeria dela, torturaren aurrean edota euskal preso politikoen aurkako jazarpenaren aurrean ez ikusiarena egiteko joera dela, ilegalizazioak ekartzen dizkien botere onurei uko ez egitea dela... Elkarlanerako aitzakiak eta arrazoiak nonahi, herriarekiko erantzukizuna lehenengo lehentasuntzat ulertzen ez den bitartean.

Zer deritzozue euskal sindikalgintzak deituta burutu berri den greba orokorra?

Argi: Euskal herritar eta langile bezala bat egin dugu grebarekin. Euskal sindikatuek, grebarako eginiko deialdiarekin, adorea eta indarra islatzen dute, langileok dugun haserrea eta akiduraren ondorio da. Ongi aztertu behar da krisia deitu den horrekin gertatzen ari dena. Izan ere, agintariak herritarrak nahasteko eta tronpatzeko propaganda makinak denak emanda baitituzte. Krisia ez da ekonomikoa, krisia sistemaren aseezintasunaren krisia da. Sistema kapitalista honen bidera-ezintasuna azalarazten duen krisia.

Zoritxarrez, propaganda eta desideologizazioaren bidez, herritar askok krisia orokorra, arduradunik gabekoa eta gure azaletan jasan beharrekoa dela barneratu dute. Baina ez da horrela bere ondorio ikaragarrienak langilegoan eta ekonomikoki multzo ahulenetan eragin arren: etorkinak, emakumeak, gazteak, erretiratuak... sistema salbatzeko faktura horiexei ordaindu arazi diete, inongo ardurarik ez dutenei.

Erabakiak orain lotsarik gabe inork aukeratu eta osatu ez dituen G8, G20 eta moduko botere guneetan erabakitzen dira. Eta zer erabakitzen da? Sarkozyk argiki esan duen bezala, kapitalismoak erabat porrot egin ez dezan eta berriz sostengarria bilakatzeko behar den guztia aldatzea, funtsean ezer aldatu ez dadin: laguntzak seguru etxeei, laguntzak banketxei, laguntzak industria gizonei... Langileontzat, ordea: inseguritatea, prekarietatea, langabezia, gain esplotazioa, txirotzea...

Euskal Herria ere sistema kapitalista horren biktima zuzena da. Frantziako Estatuan Espainiako Estatuarekin alderatuta egoera ez da hain larria, baina Frantziako Estatuan langile mugimendutik ematen ari zaion erantzuna indartsua da. Espainiako Estatuan, ordea, CCOO eta UGT agintari eta sistemaren melodian dantzatzen duten sindikatu anti-borrokalari eta anti-abertzaleetan bilakatu dira. Euskal sindikalgintzari greba egiteko arrazoirik ez dagoela esan diote ez baitute bazkan ematen dien eskuan hoska egin nahi.

Egoera sozioekonomikoaren larritasuna gure herriaren burujabetzaren aldeko pisuzko arrazoi batean bilakatzen da. Burujabetza baita guzti horri muga jarri diezaiokeena, aberastasunaren banaketan eta jendarte justizian oinarritutako eredua eraikitzeko ezinbesteko beharra. Greba, bide horretan, urrats kualitatiboa dela esango genuke.

Ezker abertzalearen ordezkaritza zabal batek martxoan emandako prentsaurrekoan estrategia eraginkor baten beharra azpimarratu zen, marko demokratiko batera jauzi egiteko, gatazkaren gakoei erantzun ahal izateko. Helburu horretan non eta nola kokatzen duzue zeuon burua?

Gaueko: Ezker abertzalearen kezka, bere sorreratik, estrategia eraginkor bat osatzea izan da. Euskal Herrian dauden baldintzak kontuan hartuz eta Euskal Herriaren aldeko indar harremanak indartu nahian. Faseak betetzen doazen heinean egoera berriak sortzen dira eta egoera berriek, jakina, erantzun berriak eskatzen dituzte.

Bestalde, etsaiak ezker abertzalearen estrategia bera neutralizatzeko errepresio jauzi berriak eman ditu azken hamarkadan, eta beraz errepresio baldintza horietatik eta Euskal Herrian dauden baldintza politikoak kontuan hartuz zer hausnartzerik badagoela ez dugu zalantzarik. ETAk begi onez ikusten du ezker abertzaleak bere herri proiektua eta Euskal Herria eskenatoki demokratiko batera eramateko burutu ditzakeen hausnarketa eta argipenak. Eraginkorra izatea, izan ala ez izanekoa baita gure herriaren aldeko estrategian.

Helburu horretan non eta nola kokatzen den ETA? Beste erakunde eta antolakundeak bezala, Euskadi Ta Askatasuna hausnarketa politiko iraunkorrean bizi da eta, noski, erakunde armatu gisa eraginkorrak izan eta estrategia eraginkorra izatea gure hausnarketaren ardatza eta kezka da. Hartara, uda baino lehen erakunde bezala hausnarketa eta asanblada prozesu bat amaituko dugu, estrategia politiko-armatu eraginkor bat finkatzeko helburuarekin.

Eta zeintzuk dira asanblada prozesu horren eztabaidagaiak?

Gaueko: Asanblada prozesu luze horrek atal ezberdinak eduki ditu. Euskal Herriaren egiturazko egoera sakonki aztertu dugu: Euskal Herriaren eraikuntzan eragiten duten indarrak eta estatuen inposizioa aztertuz. Horrekin batera, nazioarteko eta estatu etsaien egoerak aztertu ditugu. Bigarren atal batean egoera politikoaz aritu gara, prozesu demokratiko bat irekitzen saiatzeko burututako azken negoziaketa prozesuaren balantze politikoa burutuz. Azterketa orokor horretan, Askapen Mugimenduaren ibilbidearen eta gure erakundearen azken hamarkadako jardueraren bilanaz aritu gara ezbaian. Hirugarren atal batean, Euskal Herriaren eskubideak ezagutuak izan daitezen burura eraman beharreko estrategiaz eta ildo armatuaz eztabaidatu dugu. Eta azkenik, hori aurrera eramateko, Erakundearen barne antolaketaz eta egituraz aritu gara.

Itxura batean, Estatu espainola eta frantsesa eroso daude egoera honetan, konfrontazio armatuaren zikloan. Blokeo egoera interesatzen zaiela dirudi. Desblokeoa nondik etorriko da?

Argi: Estatu etsaiak ez daude eroso konfrontazio armatuaren zikloan gaudelako, gure irudikoz ez baikara zuk aipatu duzun konfrontazio armatuaren zikloan bizi. Inposaketa politiko eta armatuan bizi da gure herria eta horrek bai, gatazka politikoa sortzen du gurean. Horren kausa izanik ETA beraren existentzia. Frantziako Estatua oso eroso ez dagoela esango genuke guk. Euskal Herriaren ezagutzaren aldeko jarrera hedatzen ari da. Bidasoaz gaindiko Euskal Herriak bere garapenerako alternatiba politikoak arrakasta du hiru herrialdetako sektore zabalen baitan, azken urteetan Frantziako Estatuak buruturiko errepresio jauziak arrakasta horren eta egoera deseroso horren lekuko direlarik.

1998ko prozesutik hona Espainiako Estatuak erosoago egoteko arrazoiak eduki ditzakeela uste dugu, ordea: PNV berriz ere estatuen interesetara lotzea lortu ondoren Lakuako botere gunea zuzenean kudeatu ahal izateko urratsa eman du fronte faxistak. NaBai Nafarroa Garaiari inposatutako marko eta estatusa onartzeko ildoan barneratua dago. UPNrekin batera, NaBai izan da Zapatero Espainiako kongresuan babesteko prest agertu den indar bakarra. Burujabetzaren aldeko indar aunitz 1999. urtean beren neguko jauregietara itzuli zirenetik Euskal Herriaren eskubideen defentsan ezker abertzalea bakarrik geratu da. Horrela, Estatuak bere indar guztiak ezker abertzalearen eta ETAren aurka jarri ditu, gatazka Estatua-ezker abertzalea erpinetara eraman nahirik, eta hor noski etsaia eroso dago, bai eta ETAk ere azken hileotan ez duelako etsaiari min egiteko behar ainako ildo sendorik erakutsi.

Gaueko: Burujabetzaren alde kokatuak dauden indarrak otzanik, dispertsaturik eta eragin ahalmen ez nahikoarekin ageri dira. Desblokeoa nondik etorriko den? Desblokeoa bide ezberdinetatik etor zitekeen. Garai luze askoan egon gara desblokeoa PNVren ibilbide aldaketatik edo balizko barne zatiketatik itxoiten. Baina balizko errotak, irinik ez. Flandes, Eskozia edo beste herrialde batzuetan bezala eskuin autoktonoak gutxienez bere interes ekonomikoak burujabetasunaren alde kokatuko balitu beste kuku batek joko luke gurean.

Euskal Herria krisi egoera honetatik ateratzeko desblokeoa, beraz, arestiko konstatazio horretatik dator lehenik. PNVri itxoiten aritzea alferrik dela barneratzetik eta, bigarrenik, desblokeoa herri honen eskubideak aintzat hartzen dituzen indarren dispertsioaren amaieratik eta beren aktibaziotik etorriko da.

Urtarrilean ere aipatu zenuten nazioarteko egoera, eta hainbat adibide aipatu zenituzten, Eskozia eta Irlanda horien artean. Eta badira beste batzuk, Groenlandia, esate baterako. Bakoitza desberdina izanda ere, beste eredu batzuk direla bistan da, Irlandaren kasuan akordio resolutiboaren fasean sartu direlako (gatazkaren ondorioak edo espresioak gainditze bidean jarriz, borroka armatua barne) eta besteetan ez delako borroka armaturik izan. Marko demokratikoa erdiesteko eta benetako trantsizio politikoaren igarobidean barneratzeko Eskozia edo Groenlandiako ereduak aplikagarriak izan al daitezke gaur hemen?

Gaueko: ETArentzat herrien emantzipazio borroka prozesu guztiak aztertzeko modukoak dira, Europan eman daitezkeenak bereziki, baina munduko beste ertz batean garatzen direnak ere. Eskozia eta Groenlandian bizi dituzten prozesuak eta Euskal Herriak bizi duen askapen prozesuaren arteko ezberdintasunak ez dira batean borroka armatua egotea eta bestean ez. Ezberdintasunak ezberdintasun, aldagai nagusia prozesu horiek garapen bat eduki dezaten Erresuma Batuko eta Danimarkako gobernuek duten jarrera irekia da. Groenlandiako eta Eskoziako prozesuak Euskal Herrikoarekin alderatuz erabat ezberdinak direla jakinik, gure erantzuna baiezkoa da. Bai eta bai! gurean ere ereduok aplikagarriak dira, eredu horien oinarrian Danimarka eta Erresuma Batuek, hurrenez hurren, Groenlandia eta Eskoziaren borondateari zor zaien errespetu demokratikoa printzipio politikotzat ulertzen dutelako. Gurean Frantzia eta Espainiaren proiektu inposatuen printzipioa da nagusitzen dena guztiaren gainetik. Beraz, aplikagarriak ez balira, bi estatuek luketen jarrera itxiagatik da eta beste ezerengatik.

Eta, Irlandakoari eutsiz, zein da prozesu honen garapenaz egiten duzuen hausnarketa?

Gaueko: Lehenik eta behin guk errespetu osoa sor diogu beste herrialde batean garatzen den borroka prozesuaren garapenari. Ikuspegi iraultzaile batetik ez litzateke balekoa guk inori bere herrialdean zer egin behar duen, eta zer ez, esatea. Duela hamarkada bat ekiniko bide horrek bere gora beherak izan ditu, baina etengabe bere helburuetara gerturatzeko urratsetan egiten du aurrera.

Su-etenak: 1998an burujabetzaruntz joateko aukerak zeudelako eskaini zenutela adierazi zenuten, Lizarrakoaren ondoren. 2006an prozesu demokratikoa ahalbidetzeko, Gobernuarekin negoziazioak zirela-eta. Azken bide hau guztiz itxita al dago?

Argi: Espainiako Gobernuarekin nolabaiteko harremanik edo kontakturik dagoen ala ez galdetzen ari bazara, ez, ez dago ETA eta Espainiako Gobernuaren arteko inongo hartu emanik. Aldiz, elkarrizketa eta negoziazioaren aukera irekitzat ematen dugun galdetzen ari bazara, ezinbestean erantzuna baiezkoa da: lehenago edo geroagoa elkarrizketa eta negoziazioa etorriko direlako.

Zer ikasi duzue aurreko prozesuetatik, azkenekotik bereziki? Autokritikarik egin duzue? Aukerarik gelditu al zen irekita?

Gaueko: Bere xedea lortu gabe eten den prozesu bakoitzak bere irakaspena dakar zoritxarrez. Eta zoritxarrez diogu, prozesuak ez liratekeelako irakaspenetarako bide izan behar, beste eskenatoki politiko eta demokratiko bat irekitzeko baizik. Horretaz sakonki aritu gara asanblada prozesuan. Gure esku genuen guztia egin genuen prozesu demokratikoa bere azken helburuetara eramateko. Zoritxarrez, Espainiako Gobernuak ez zuen prozesua itunduriko baldintzetan garatu eta bere xedera eramateko borondaterik izan, eta prozesua desitxuratu eta usteltzeko saioan tematu zen.

Argi: Autokritikarik egin dugun? Prozesuaren balantze politiko sakona egiterakoan autokritikarako eremuak ere ageri izan dira. Aukerarik irekita gelditu ote zen galderari aurreko galderan erantzun diogu. Irtenbidea orain blokeatuta egongo da, baina irtenbidea bakarra den heinean...

Aurreko prozesuaren ondoren (Loiola, azken saioa...) nola ikusten duzue PSOE? Eta EAJ? Aurreratutakoak zerbaiterako balio al du?

Gaueko: PSOE dema errepresiboaren tesi politiko zahar berrian kokaturik dago. Bere garaian Francori, Suarezi, Gonzalezi eta Aznarri entzundako serenata bertsuarekin ari dira Moncloako bozgorailuetatik. Baina horiek guztiak etorri ziren bidetik joan ziren. Tesi horien defendatzaile sutsuenak «erreta» geratu dira etengabe, ikus bestela Mayor Oreja, Nicolas Redondo edo Maria San Gil non dauden. Tesi horrek sinesgarritasun guztia galdua du Euskal Herrian.

PSOEk nazioarteko eta Estatuko botereei prozesuan zehar mantendutako jarrera zuritzeko «arazo hau polizialki» konponduko duela agindu die. Eta hori erakutsi nahian dabil, atxiloketa batzuekin noizbehinka artzaren larrua salduz eta mozkorraldi errepresiboren bat hartuz. Baina gero erresakak etorriko dira eta berriz ere arazoa, eta arazoaren larritasuna egutegi politikoaren erdigunean. Eta uste baino lehenago berriz elkarrizketaz, bakeaz... solasean entzungo ditugu.

PNVri dagokionez, prozesuan edukitako jarrera dezentetan eta publikoki salatu dugu. PNVek PSOEk baino irmoago heltzen zion marku autonomikoaren blindajeari. PNV aurrera begirako prozesu batean, berriz ere, Arjelen eta Loiolako elkarrizketetan jokatu zuen paper bera jokatu nahian ikusten dugu: beto jeltzalera eta Madrileko interesen mesedetan jokatzen.

Argi: Prozesuan zehar aurreratutakoak zer edo zertarako balio izan duen zalantzarik ez dugu. Orain arte prozesu baten garapen maila altuenera iritsi gara termino politikoetan. Prozesu horretan herri honek bi eztabaida irabazita dituela erakutsi du: gatazkaren konponbidea elkarrizketa eta negoziazio prozesu batetik etorriko dela lehena. Eta bigarrena: euskal herritarrak beren etorkizuna erabakitzeko eskubide osoa dutela eta horri bide ematea izango dela gatazkaren atea betirako itxiko duena.

Nazioarteko eragileen jokabideak ez al du ahalegin berri baterako aukerarik ematen?

Gaueko: Nazioarteko eragileen jokabideak bere baitan bakarrik ez du ahalegin berri baterako aukerarik ematen, prozesu berri baterako aukerak ez baitaude nazioarteko eragileen esku, zanpatzen gaituzten estatuen esku edota haien ukapena altxatzeko gure herriak egin ditzakeen urratsen esku baizik. Esan nahi baita nazioarteko eragileen eragina oso garrantzitsua dela prozesu bat ireki, bultzatu, elikatu, sostengatu eta garatu ahal izateko, baina prozesu baten garapenerako, funtsean, bi aldeen borondatea da ezinbesteko premisa. ETAren atzoko borondatea da gaurkoa. Aitzitik, Espainiako agintarien borondatea ez da inondik ageri.

Anoetako prozedura indarrean al dago, zuentzako?

Gaueko: Duda izpirik gabe bai. Prozedurak prozedura diren heinean hobetu edo berrikusi daitezkeela ukatu gabe, prozedura horrek gatazkaren baitan eragiten duten indarren baitan duen onarpenean du bere bertute eta gaurkotasuna.

Bukaeran agertu zenuten prestutasuna (erakundearen egitura militarrak desmantelatzeko eskaintza, eskenatoki demokratikoa lortuz gero) agertzeko prest izango zinateke? Zein baldintzatan?

Argi: Horrela adierazi, edo beste era batera esanik, ETA prest dago borroka armatuaren ibilbideari akabera emateko euskal herritarrok gure etorkizuna erabakitzeko estatuen topeak altxatzen direnean. Beste era betara esanik, proiektu politiko guztiak, independentzia barne, gauzagarri direnean isilduko dira ETAren armak.

Negoziazioa, borroka armatua bera tresnak baldin badira... nola garatu daitezke hemendik aurrera?

Gaueko: Negoziazioa borroka fase bat da. Aurretik datorren borroka fase baten gailurra izaten dena era berean. Estatuen aldetik ofentsiba politiko eta errepresibo bat ekarri duen konfrontazio ireki baten garaian gaude. Euskal Herria bere marko zatikatzailetan itotzea helburu duen ofentsiba politiko horri herri lez erantzutea beharrezkoa deritzogu. Era berean, borroka armatuaren zeregina da ofentsiba horri era eraginkor batez erantzutea, hots, bide poliziala antzua dela erakustea eta gatazkaren konponbidearen premia erantzukizun politikoa duten arduradunen azaletaraino eramatea.

Nola elikatuko zenukete prozesu demokratiko bat, nola negoziazio eta akordio prozesu berri baten aukera?

Argi: Prozesu demokratiko batek estatuen parte hartzea eskatzen du demokratikoa izango bada. Alegia, ez dago ez ETAren esku, ez ezker abertzalearen esku, ez eta euskal herritarren esku zuzenean prozesu demokratiko bat bere baitan irekitzea. Bihar Euskal Herriari dagozkion eskubide demokratikoak onartzen dugunon adostasun batetik ez litzateke prozesu demokratiko bat etorriko. Norabide horretan bultzatu eta presionatzeko prozesu bat ireki ahalko genuke, baina ez litzateke prozesu demokratiko bat. Prozesu demokratiko batera iristeko lehenik aukera berdintasuna eta eskubide politiko eta zibilak lehengoratu beharko lirateke, eskenatoki demokratiko bat irekiz. Eskenatoki demokratiko horretan ez luke jazarpen eta biolentzia espresiorik egon behar. Hori prozesu demokratikoaren abiapuntua litzateke. Noski, eskenatoki demokratiko horretara iristeko Estatuaren interesak eta proiektua defendatuko dituztenekin eseri aurretik lehenik beharrezkoa da Euskal Herriaren eskubide demokratikoak aintzat hartzen dituzten indarrek burujabetza eskuratzeko estrategian adostasun minimo bat lortzea.

Ilegalizazioa, kartzeleratzeak, makroepaiketak, espetxetako egoera... Estatu espainolak eta, neurri handi batean, Estatu frantsesak errepresioa areagotu egin dute. Zer balorazio egiten duzue erasoaldi horretaz? Pentsa al liteke konponbiderako ate guztiak ixten ari direla?

Gaueko: Estatuak indar erakustaldi batean kokatzen dira. Ilegalizazioa batzuk uste zutena baino eragin politiko handiagoa izaten ari da Euskal Herriko argazki politikoan. Makro epaiketak deitu izan diren horietan gure Erakundearekin inolako harremanik izan ez duen jende andana eraman dute espetxera ETAkoak zirela argudiatuz. Frantziak ere jauzi nahikotxo eman ditu azken urteetan alde batetik hiru herrialdetako ezker abertzaleko kideen aurka, bai eta Laborantxa Ganbara edo Euskal Herriko egiturazko egoerari taxuz erantzuten ari direnen aurka ere.

Etsaien erasoaldiak estrategia politiko militar batez gidaturik dira. Estrategia horrek independentismoa du xede nagusi. Eta independentismoa xede du, badakielako independentismotik herri honi aukera berriak ireki dakizkiokeela. Estatuen logika oso sinplea da: burujabetzaren aldaketa politikoa ekar dezakeen eragile nagusia neutralizatuz errozko aldaketa politiko bera ez gauzatzea dute helburutzat. Beraz, ez da hainbeste konponbiderako ateak ixten ari diren ala ez, markoaren aldaketarako prozesu horretan herri eskaerak eta herri honen eskubideen aldeko erpina ahalik eta ahulen aurkitzea da bilatzen ari direna.

Nola baloratzen dituzue ezker abertzaleak lortutako emaitzak azken hauteskundeetan?

Argi: Aberri Eguneko agirian agertu bezala, ezker abertzaleak lortutako emaitzak goresteko modukoak dira. Etsaiak ilegalizazio fasearen azken itzulia emateko Gasteizeko Parlamentutik ezker abertzalea kanporatu nahi izan du, aurrez udaletxetatik eta Iruñeko parlamentutik kanporatu zuen bezala.

Bozka horien balioa etsaiaren estrategiaren helburuekin ere alboratu behar dira: 2002an ezker abertzalea legez kanpo uzteko erabakia hartzen duenetik ezker abertzalea muturreraino hustu eta ahultzea zuen helburu, baina ezker abertzalea baldintzatu arren kalkuluetan tronpatu dela ikusten dugu. Oraingoan ere etsaiaren desafioari aurre egiteko nahikoa kemen izango du herri honek. Ezker abertzalea militantez eta herrigintzan ari diren milaka eta milaka herritarrez osatua dagoen gizarte sektore zabal eta aktiboa baita; auzo, herri, hiri, lantegi eta ikastetxeetako errealitateari polito errotua. Eta horrek hauteskunde eta gune instituzionaletatik botatzeko erasoaren aurrean ezker abertzaleari herri hau askatasunera eramateko bidean arnas luzea eskaintzen dio.

Beraz, 100.000 bozka horiek, hautagaiak espetxeratuz, mobilizazioak hautsiz, sasi komunikabideen boikot eta zokoratzearekin, papeleten bila kolore guztietako milaka txakur jarrita... izugarria da. Eta etsaiak ongi baino hobeto ikusi du hori.

EAEko egoera berriak zein ondorio ekar litzake? Azken agirian Patxi Lopez «caudillo» izendatu duzue. Nola baloratzen dituzue emaitza elektoralak?

Gaueko: Lehenik, hauteskunde horiek ez dira inoiz herri borondate librearen ondorio izan, oraingoan inoiz baino anti-demokratikoagoak izan dira. Parlamentu horrek aurretik Euskal Herriaren errealitatea desitxuratzea eta zatitzea zuen helburu. Orain Euskal Herriaren parte horren errealitatea ere desitxuratzen du erabat. Laugarren edo hirugarren indarra izan zitekeen indar independentista Gasteizko instituziotik kanpo uztea erabaki zuten. Hori erabaki zutenen artean pastela banatzeko orduan bat bateko ezustea egon da: Lopez lehendakaritzara «Caudillo de Vascongadas por la Gracia de Dios» lehenik eta Ibarretxe etxera segidan. Ilegalizazioaren ondorioz PPk bere porrota eta bozka erdien galerak ezkutatzea lortzen du, PNVk eta PSOEek egokitzen ez zaizkien eserlekuak bereganatu dituzte, IUk bezalaxe. Eta Aralarrek ilegalizazioaren lepotik lege faxisten katalizatzaile funtzioa jaso du Rubalcabaren eskutik.

Ezker abertzaleak aurkezterik izan balu, ordea, Lopez eta Basagoiti faxistek ezingo lukete lehendakaritza hori hartu. PNVek ezingo luke ezker abertzalearen babesik gabe lehendakaritza hartu, IU parlamentu horretatik desagertuko litzateke, Aralarren eta Eusko Alkartasunaren emaitzak ikusteko leudeke. Beraz, argazki bat eta bestea oso bestelakoak lirateke, baina ez hainbeste lehendakaritza edo aulki banaketari dagokionez, eztabaida politiko berari dagokionez baizik. Herri honek behar duen benetako marko politikoaren aldaketarako baldintzetan ematen da aldaketa. Baldintza horiek aldatu nahi izan ditu Estatuak, eta baldintza horiek aldatzeko etorri zaigu PP-PSOE frente faxistaren titere gobernua. Egoera horretan erantzukizun handia du PNVk. Bera izan da aukera horri ateak ireki zizkiona, bera izan da 1998ko prozesutik parlamentu horren potentziala aldaketa politikorako mesedetan jarri beharrean faxistekin gobernatzeko ireki zuena. Eta orain alferrik da, ura joan eta gero, presa egitea. Izatez eta ekinez botere funtziotan igeri izan den PNV boterearen ur handietatik kanpo bizitzen dakien arraia dela erakusteko du orain.

Argazkia, beraz, kezkagarria da oso, baina ez PNVk bere boterea galdu duelako, botere hori espainiar aliantza faxistaren esku geratu delako baizik. Burujabetzaren alde potentzialitate politiko handia eta aurrekontu izugarria duen gune instituzionala burujabetzaren aldeko bidean inbertitu ez eta etsaiaren esku geratu delako 30 urte ondoren. Zer aldatuko den ikusteko dago: Madrilek Euskal Herria zatitzen eta txikitzen jarraitzeko martxan ipinitako AHTren abanderatu izan dira PNV eta tripartitoa. Ertzaintza «Los Gerrilleros De Cristo Rey» uniformatu batzutan bilakatu dituena PNV da, horretan ankerkeri gehiago ikustea zaila izango da. Belaunaldi berriak euskalduntzeko hezkuntza eredu berririk ez dute egingo, PNVk ere esana zuen ez zuela finkatuko. Euskarak ofiziala izaten jarraituko du, baina euskaldunok gure hizkuntza eskubideak urraturik ikusiko ditugu egun batean bai eta bestean ere, horretan ere lehengo lepotik burua. Tripartitoaren politika sozialari dagokionez, etxebizitzak bingoan bezala banatzeagatik, sindikatuekin 10 urtetan ez biltzeagatik, aberatsentzat amnistia fiskala ezartzeagatik eta Osalan eta moduko txiringitoekin politika neoliberala propagandaz estaltzeko etengabeko saiakeragatik ezaugarritu da. Kezka bai, ordea, Gasteizko Parlamentuan Espainiatik Espainiarako ziklo autonomiko berri bat errepikatzeko saioa burutu nahi dutenen indar harremana indartua gertatu delako. Zer etorriko da hortik? Eskubide politiko eta zibilen urraketan sakontzea, errepresioaren legitimaziorako urratsak, euskararen aurkako gurutzada estalia, Euskal Herriaren ukapenean jarraipena eta fronte espainolak 30 urtetako erreformarekin lortu ez duena lortzeko saio berri eta antzua.

50 urte ondoren, ETA betikotzeko arriskuan dagoela diote hainbat komunikabidek eta politikarik. Egoera honetan ezin al daitezke autodeterminazioaren norabidean aldaketarako baldintzak galdu?

Gaueko: ETAk ez du inoiz betikotzeko joerarik izan, bere oldea, beti, lehen bai lehen gatazka politikoa gainditzea izan delako. Horrela erakutsi dugu 50 urtetan ekimen eta proposamen ezberdinekin. Gu bihar bertan borroka latz eta militantzia zorrotz honi amaia emateko prest geundeke etsaiak gure herriarekiko gutxieneko begirune politikoa erakutsiko balu. Zoritxarrez ez da horrela.

50 urte eta gero eztabaida politikoa irabazia dago: lurralde honetako herritarrok gure etorkizuna erabakitzeko eskubidea dugula inork gutxik jartzen du zalantzan Euskal Herrian. Etsaiak eztabaida hori galdu du eta beraz eztabaida distortsionatzen eta baldintzatzen saiatzen da: dela autogobernua, dela biolentzia, dela Estatutua... Zertarako? Eztabaida horrek dakarren aldaketa politikorako premia ahalik eta estuena izan dadin. Alegia, eztabaida «estatuto-erregimen foral-autogobernu-konstituzio» terminoetara itzul dadin. Ez du ur handiagotan sartu nahi, baina herri honen aldeko jendarte geruza zabalek, abertzaleak garenok eta abertzale izan gabe Euskal Herriko eskubide demokratikoen alde kokatzen direnak, eztabaidaren ateak erabat ireki eta erreforma partzialik ez ematea lortu behar dugu.

Argi: Baldintzak galdu daitezkeela? 10 urte hauetan okertu direla esango genuke guk. PNVren inboluzio abertzaleak eztabaida eta aukerak estutu ditu. 1998ko prozesutik hona zer ikasi dugu Euskal Herria estatu izateko atarira eraman nahi dugunok? Bat: ezin gaitezkeela PNVren atzetik aritu, ezin gaitezkela PNV noiz aldatuko zain egon... Bi: Estatuaren egiturazko zanpaketari egiturazko erantzunak eman behar dizkiogula. Bestela herri honenak egingo duelako.

Horregatik iruditzen zaigu, herri honi ateak apur bat irekitzen zaizkion bakoitzeko PNV izanik etengabe erabat ez irekitzeko ardura hartzen duena, PNVri giltzak eta ate ondoan egoteko ardura kendu behar zaizkiola. Euskal Herrian badago oinarri sozial eta politiko oso zabala independentzia herri honen biziraupenerako aukera bakartzat ulertzen duena. Batzuk ezker abertzaleko kideak dira, batzuk PNV edo EA bozkatu izan dute, beste batzuk ez dute jada alderdi abertzale horietan sinesten... denek ala denek, etsituta daude egoerarekin herri honen aldekook gehiengo zabal bat izanik nahiko indar baturik ez dugulako gorpuzten balantza desorekatzeko. PNV Euskal Herriaren ordezkari bezala jokatzen duen papera independentziaren aldeko indar artikulatu eta nazionalarengatik ordezkatu beharra dago. Hori izango da baldintzak berriz ere ez galtzeko giltzarrietako bat. Gaur gaurkoz, gatazka ez betikotzeko aukera hortik ere iragaten da.

Ibarretxek Aberri Egunean «aberriagatik hiltzeko prest egon behar dela, baina aberriagatik ezin daitekeela inor hil» esan zuen. Zer deritzozue?

Gaueko: Ibarretxek bere jendeari apaizak elizan bezala hitz egiteko ohitura zuen. Hitz horiek Ertzaintzari zuzentzeko eskatuko genioke. Edo urtero prekarietatearen eta azpikontraten bidez hamarnaka langileen heriotzak sortzen dituzten «bere galaxia»ko enpresari horiei. Hitz horiek beheramendu bat dira mundu zabalean bere herriaren alde borrokan bizitza eman edota bere herria txikitzeko helburua zuen etsaiari aurre egin eta egiten dihardugun guztiontzat. Nondik ateratzen ditu sermoi moralista horiek? Ez behintzat herri eskubideak borrokatu dituzten lider eta estatu buruetatik. Mandela, Arafat, Gandhi edo Allendek deitoratuko lukete. Kalamua, Intxortan edota Bilboren defentsan aritu eta Santoñako hitzarmenaren ondorioz fusilatu zituzten gudariak lotsatuta sentituko lirateke horrelako agintari batekin. Euskaldunaren konplexua duenak soilik esan dezake horrelakorik.

Iruñeako Unibertsitatean jarritako auto-bonbak dezenteko soka ekarri zuen: kokapenagatik, abisuaren inguruko informazio-desinformazioengatik... Zerbait gaineratzeko agirian esandakoari?

Argi: Lehenik, esan beharra dago ETAk ez zuela Iruñeako Unibertsitatean ekintzarik egin. ETAk Euskal Herriaren etsai den Opus Deiren aurka bosgarrenez egin zuen. ETAk ez du inoiz Nafarroako edo Iruñeako Unibertsitatea kolpatu.

Ekintza horretaz agintariek eta agintarien zerbitzura dauden komunikabideek asko espekulatu zuten gure Erakundea kaltetu nahian. ETAk lehergailuaren kokapenaz egin ei duen eran ohartarazi zuen ekintza horretan ere, eta agintariek jarrera larriaz jokatu zuten gerora gezurrez ETAren ekintza indiskriminatu gisa saldu nahian. Espainiako Gobernuaren gezurrezko tesiak ordea logika gutxi eta orban beltzak ditu: zergatik bidali zuten Ertzaintza Gasteizko kanpusera oharra argia bazen, deia Etxarri Aranatzetik egin bazen eta ETAk ez badu inoiz unibertsitate baten aurka jo? Han zela uste bazuten zergatik ez zuten Gasteizko kanpusa hustu? ETAren ekintza taldeak oharpena gaizki eta zehaztu gabea egin zuela esan zuten. Baina horren ondorioa ez da deia egin den Nafarroako UPNA-NUP-eko kanpusa edo ETAk aurretik bost aldiz kolpatutako Opusen unibertsitatea hustea. ETAk bere oharpenean lehergailuz zamatutako autoaren ezaugarriak eman zituen eta Poliziak ordurako bazekien auto hori bezperan ETAk ei duen eran errekisatua izan zela. Oharpenaren deia benetakoa zela pentsatzeko zantzu guztiak zituztenean beste alde batera begiratzea erabaki zuten.

Gaueko: Beste aurrekari batzuk ere hor ditugu: «El Correo»ren aurkako ekintzan ETAren ekintza taldeak dei saio ezberdinak egin zituen, baina Poliziak moztu zituen. Beste horrenbeste gertatu da bere izaeragatik oharpena zekarten ekintzekin: zuk zuzentzen duzun egunkarira edo DYAra eginiko deiekin. Barne kontseilari eta Ministerioaren aginduak betez poliziek arreta gehiago jartzen dute dei horien bidez ETAren militanteak lekutzen, herritarrak arriskutik kanpo jartzen baino.

ETAren susmoa, beraz, hor kokatzen da. Espainiako Gobernuak gure oharpenak zailduz eta oztopatuz ETAk ekintza batean herritarrak hil edota zauritzeko helburua bilatzen du, gure Erakundeak ondorio larri horien erantzukizun osoa beregana dezan. ETAk asmo zeken eta kriminal horiek zorrotz salatu nahi ditu. Guk inolaz ere bilatzen ez dugun horrelako balizko egoera baten aurrean Espainiako Gobernuaren erantzukizuna erabatekoa izango litzateke. Halarik ere, etsaiaren asmo ilun horiek saihesteko eta horrelakorik jazo ez dadin ETAk bere esku dituen bitarteko guztiak jarriko ditu.

Frantziako Estatuan eta Hego Euskal Herrian emandako azken atxiloketekin ETArekin polizialki amaitzea posible dela errepikatzen du espainiar Gobernuak. Alfredo Pérez Rubalcabak 2016rako ETA ez dela Barne ministroaren kezka izango gaineratu du. Zer duzue esateko horren guztiaren inguruan?

Argi: Hala izan dadila! Berri ona izango litzateke 2016rako Espainiako Barne Ministeritzaren kezken artean ETA ez egotea. Horrela balitz Hezkuntza Ministerioak geografia liburuetan Euskal Herriko mapa beste kolore batez azaltzeko kezka eta lana duelako izango litzateke. Euskal Herriaren zanpaketari konponbide politiko eta demokratiko baten bidez erantzun zaiolako izango litzateke...

Edonola ere, ez zihoan hortik esandakoa. ETArekin polizialki amaitzea Barne ministro guztien ametsa izan da. Horrelakoak esaten zituen Acebes-ek ere, eta horrelakoek eraman zuten boterea galtzera. Propaganda eta gerra psikologikoaren bitartez Rubalcabak jardun horretan ezker abertzaleko oinarriari zuzentzeko hartu du ohitura. Horrela, Frantziako Estatuan sasian dabilen militante ororen erorketa ETAren zuzendaritzako erorketa modura errentabilizatzea lortu nahi du eta ETArekin inolako loturarik ez eta espetxeraturik dagoen herritarren zerrenda loditzen doa. ETAren ahulezi eta higaduraren irudia eskaintzeko asmotan «denak balio du» horretan nazkagarria da Vocento, Prisa, Noticias, EITB... Barne Ministerioaren helburuen mesedetan zer nolako lanak egiteko prestatzen diren Euskal Nazio Askapenerako Mugimendua higatzeko helburuarekin.

Duela gutxi, ETAk misilak zituela eta Espainiako goi karguen aurka atentatu batzuk prestatu zituela zabaldu da prentsan. Gero, Rubalcabak plan teoriko bat zela esanez gezurtatu zuen. Zerbait duzue horren inguruan argitzeko?

Argi: ETAk ez ei du bere ekintza asmoetaz publikoki argipenak emateko ohiturik. Kasu honetan, Espainiako Barne Ministerioa gezurtatzeko ez da ETAren hitza behar. Hor dago Frantziako Ejertzitoko perituek eta arma adituek esan dutena: hegazkinak jausteko ETAri kendutako misilak Jose Maria Aznarren kontrako ekintza saiakeretan hiru bider aktibatuak izan ziren, berau Espainiako Estatuko presidentea zenean.

Zoritxarrez, ekintzek ez zuten bere xedea bete.