«Euskalduna zara? Bada, orain, saia zaitez hika egiten. Eta baldin badakizu, baietz gauza batekin baino gehiagorekin harritu?». Horixe Ritxi Lizartzak herritarrei bota dien erronka. Donostiako filologoak metodologia oso bat proposatu du, norberak etxean bere kabuz ikasteko. Euskalkiak errespetatuz, eredu estandar bat osatu du, irakaskuntzan, edo gidoi, antzezlan eta nobeletan, jendeak hika zeren arabera egin behar duen jakin dezan.

«Sumatzen nuen bazegoela behar bat ikus-entzunezkoetan, antzerkian, literaturan eta irakaskuntzan oraindik existitzen ez den estandarrerako edo baturako hitanoaren eredu bat sortzeko. Idazle bakoitzak bere euskalkiko edo herriko hika egiten zuen gidoietan, eta hori dena batzeko beharra ikusi nuen, telesailetako pertsonaiek ez dezaten hitz egin astelehenetan Bergarako erara eta astearteetan Zarauzkoan», adierazi du Lizartzak. Euskaltzaindiak 1994an aditza arautu zuen, eta hortik abiatu zen donostiarra bere lana egiteko. «Adizkiaz gain, muga morfosintaktikoak arautu behar dira, harreman sozioafektiboetan nola erabiliko den, hori dena azaldu eta gidoilariei nola egin esan beharra dago».

Eredu txukuna

Hitanoa bere osotasunean azaldu nahi izan du, «gaurko gazteek leku askotan egiten baitute hika, baina normalean ez dute eredu txukunik erabiltzen. Herri jakin batzuetakoek, gorde dutenek, ondo egiten dute, baina jende askok dauka eredu okerra». Filologoak ongi ikasteko aukera ematen die, hitanoari dagozkion xehetasun guztiak ezagutzeko eta gero hortik nork bere euskalkira ekartzeko.

Mara Mara taldearen «Mintza hadi, lagun!» lanean ariketak eta azalpenak daude, erantzunen liburu bat ere bai, eta DVD batean audioak eta bideoak. GARAk bihar aterako duen «Hika egiten ikasteko gida», aldiz, proposamen teoriko bat da. Hitanoaren gramatika azaltzen du eta erabilera bereziak zehaztu: hiperitanoa, hiperzuzenketa... Normalean beste inon bilduta ez daudenak. Hiztegi txiki bat ere badago, bibliografia eta adizki taulen erreferentzia bat.

Lizartzaren arabera, gero eta gehiago idazten da hika literaturan, filmetan, telesailetan eta antzerkian. Pixkanaka hitanoa irakaskuntzan txertatzea eta ikus-entzunezkoetan edo aisialdiko produktuetan erabilitako eredua txukuna izatea ditu helburu. Bere lanarekin, euskaldun berriek, hitanoa sekula erabili ez dutenek eta erabiltzen dutenek ere ezusteko bat baino gehiago hartuko dutela abisatu du. «Ez diat gauza onik mutil honekin, onena uztea diat», esaten diote neskek beren buruari, toka ari direla konturatu gabe. Hiperitanoari dagokionez, «maite haut» eta «maite haunat» esaten dugu.