Irakasleak ez ezik, Mario Zubiaga eta Julen Zabalo UPV-EHUn egingo den «Euskal nazionalismoa XXI. mendean» masterraren bultzatzaileak ere badira. Halako ekimen bat aurrera ateratzearen esfortzua bikoitza da. Alde batetik, irakasleen eta unibertsitateko sailen arteko elkarlana bultzatu behar da, eta beste alde batetik, burokrazia gogor bat gainditu behar da. Nolanahi ere, esfortzu hori merezi duela uste dute eta pozik azaldu dira ireki duten aukeragatik.

Hasteko, zer dela eta nazionalismoari buruzko master bat?

[Julen Zabalo] Harrigarria bada ere, nazionalismoak horrenbesteko indarra eta eragina dituen herri honetan oso baztertuta daude nazionalismoari buruzko azterketak. Badaude ikerketak, eta oso aipagarriak, baina azken urteotan beherakada handia egon da arlo honetan, eta ikertzaile gazteek ez dute gehiegi lantzen gai hau. Horretan, zer esanik ez, Euskal Herriko unibertsitateen jarrerak eragin du. Gogoratzen naiz Ingalaterrako ikertzaile gazte batek esan zidala orain urte batzuk Euskal Herrira etorri zela bertako nazionalismoa aztertzera, eta zur eta lur geratu zela ez zuelako inon ikusi gaia bete-betean aztertzen zuen ikasgairik. «Ez da posible -esaten zidan-, zelan liteke Euskal Herrian nazionalismoari buruzko irakasgairik ez egotea?».

Masterra hutsune hori betetzera dator, hortaz?

[Mario Zubiaga] Zentzu horretan, masterra urrats bat da, zalantzarik gabe. Mundu mailan ikerketa talde eta publikazio oso indartsuak daude alor honetan eta paradoxikoa da halako eskaintza bat ez egotea Euskal Herrian. Munduan, nazionalismoa orokorrean, eta zehatzago, euskal nazionalismoa aztertzen dute, baina euskaldunok ez dugu horretan zeresan handirik. Bizi dugun egoera politiko, sozial eta kulturalagatik, nazionalismoari buruzko interes handia dago hemen, baina, salbuespenak salbuespen, maila akademikoan horrek ez du islarik izan orain arte. Woody Allenen film batean pertsonaia nagusia «identitate kataluniarrari» buruzko masterra egiten ari da. Kataluniak, bere baitatik sortua, ahots propioa du mundu globalean; euskal identitatea, berriz, gehienetan kanpoko adituek ikertutako objektu pasiboa izan da. Bertako ikertzaileak behar ditugu, bertakoaz eta kanpokoaz aritzeko. Globalizazioaren aroan, berriro ere, zomorro bitxi eta mutuaren patuan ez erortzeko. Masterra urrats garrantzitsua izan daiteke horretarako, eta ibilbide oparo baten hasiera izatea nahiko genuke.

Esan duzuen bezala, Euskal Herria eta nazionalismoa eskutik doazen terminoak dira. Zein da, orduan, zuen ustez, orain arte halako ekimenik ez izateko arrazoia?

[Zubiaga] Unibertsitatearen inertziak ez du horretan asko laguntzen. Fakultateen eta Sailen arteko banaketa hain denez handia, elkarlanerako aukerak asko konplikatzen dira. Masterra osatzeko, ahalegin berezia egin dugu alor horretan. Ahalik eta ikuspuntu gehien biltzen saiatu gara, esparru desberdinetatik nazionalismoa aztertu duten irakasleak eta ikertzaileak bilduz.

Diziplinartekotasuna da, hartara, masterraren balioetako bat?

[Zabalo] Uste dugu horixe izango dela bere balio nabarmenetako bat. Izan ere, nazionalismoa ikuspuntu oso desberdinetatik aztertuko dugu. Egin kontu, diziplina hauek guztiak landuko ditugu: soziologia, zientzia politikoa, historia, zuzenbidea, geografia, antropologia, filosofia, psikologia, ekonomia, literatura, hezkuntza, erlijioa, musika, artea, komunikabideak...

Esaten da Euskal Herrian Akademia euskal nazionalismoari aurre egiteko erabili izan dela hemen. Nola kokatzen da masterra bataila honetan?

[Zubiaga] Akademia hegemonia ezartzeko tresna da, ezbairik gabe. Ez da inoiz gune neutrala, are gutxiago, esku artean dugun gaiari erreparatuz gero. Gure helburua gaur egungo munduan zentrala den fenomeno bat aztertzea da, ahalik eta ikuspuntu gehienetatik eta anitzetatik. Ikuspuntu akademikotik zorrotza izango da. Master bat antolatzeko, prozedura luzea bete behar da, eta gureak unibertsitate organo eta agentzia guztien babesa lortu du, akademikoki zorrotza delako.

Hortik aurrera, gure kezka ez da irakasleek edota ikasleek non kokatzen duten beren burua politikoki edo ideologikoki, baizik eta diziplina akademiko bakoitzean eta pentsamenduaren tradizio bakoitzean nazionalismoaren auzia nola aztertu den aztertzea. Eta, ezagutza horretatik abiatuz, nazionalismoaren alde teoriko edo praktiko zehatzei buruzko ikerketa lanak burutzeko gaitasunak eskuratzea. Dena den, jakin badakigu begirada akademiko berritzaile bati ateak zabaltzen dizkiogun heinean, aberastu eta, aldi berean, orekatu egingo ditugula orain arte euskal nazionalismoari buruz nagusi izan diren hurbilketa akademikoak.

Eta nori dago zuzenduta masterra?

[Zabalo] Formalki, diplomaduna edo lizentziaduna izanda, gaian interesa duten guztiei. Master batek, gaur egun, bi hartzaile mota ditu, oro har: gai horretan interesa duen edozein pertsona, eta horretan sakondu nahi duena; eta beste aldetik, interesa edukita ere, unibertsitate bidea jarraitu nahi duena, doktoretza tesia egiteko, normalean. Kasu bioi erantzuna eman nahi die gure masterrak: tesia egiteko aukera irekitzen du, baina nazionalismoa eta euskal nazionalismoa ikuspuntu askotatik lantzeko aukera paregabea iruditzen zaigu, era berean.