Musikari galestar koadrila bat izan da berriki gure artean. Gwibdaith Hen Frân, egungo Galesko talde famatuena, euskal bazterretan anonimo aski ibili da hainbat kontzertu eskainiz. Patxaranaren limurtze-jokoan murgilduta, bazter hauetan aurkitu duten gozagarriak gogoeta sakona eman du oraingoan. Gutaz eta haietaz, hau da, nolakotasunez aritu gara ilunabar saio luzeetan, eta horrek, ezinbertzean, nortasunaren esparrura eramaten du solasgaia.

Kontrasteak bilatzen ditugu nahigabean gurea ez den testuinguru batean edota gure herrikideak ez diren mintzaideekin ari garelarik. Eta, nortasuna balio bat den ala ez zalantzan dagoen honetan, interesgarria da, biziki, lagun hauen soari erreparatzea.

Kultura indartsua dugula diote. Kontzeptu potoloa da bere horretan irensteko, baina bere barne-elementuak ere garbi antzematen dituzte, nonbait. Komunitate bat ikusten dute gardenki, gizatalde egonkorra. Nortasuna, ildo horretatik, garbi ageri omen dugu.

Zientifiko zurrunenaren eiteaz, agerikoak diren ezaugarriez gain bestelakoak aipatu dituzte uste osoz: alegia, hautemangarriak diren hizkuntzaz, folkloreaz, musikaz, herri-kirolez, janariaz eta abarrez gain, lehen begi-kolpean nabarmenak ez diren tasunak ikusi dituzte; adibidez, egurraren presentzia gure eraikinetan (kuriosoa bazaigu ere, harriarekin eta egurrarekin dugun harremana laudatzen dute). Beste zentzu batean, eta bigarren bat aipatzearren, edozein ekitaldi edo jarduera antolatzeko hemengo jendearen prestutasunak, praktikotasunak eta ahaleginak asko harritzen ditu. Liluratzen.

Azken batean, tradizio-herri ikusten gaituzte, elkarlana agerikoa duena eta lanaren ohiturak garrantzia bizia duen kultura.

Gureaz eman dituzten nolakotasunak (ez gutxi gainera!) ez dituzte etxean sentitzen, baina bi herrialdeek edo nazioek nolabaiteko konexioa dutela diote, hain erraz elkar-irakurtzeko modukoa (Bretainiarekin ere gerta daitekeen gisaz). Minorizatutako edo txikiagotutako herriak biak; hizkuntza indartsu bat sorbalda gainetik begira biei ere («elebitasun» hitzaz mozorrotzen den diglosi egoera gordina); globalizazioaren motorrak bertako kultura ahuldu du han, eta hemen, tokikoa den oro ezabatzea beti asmo.

Hala ere, hemen egoerak per se onartzeari uko egin eta modu batez edo bestez gogor eusten zaio: ekimena, jarrera, amorea eta adorea, eta ahul gabiltzan arren, esanen nuke gutxieneko buru-estimua dugula haiekin alderatuz. Herri umila da, baina areago, konplexua nabari zaio.

Galesko kultura indarrik gabe sumatzen dut, eta egiazki badu mamia harro egoteko. Gales, edo Cymru berezko izenez, herrialde txikia eta arrunt ezezaguna da, baina aberatsa. Ondoko Irlanda edo Eskoziaren islak eta argiak itzalean utzi du beti. Aipatutako biek, esaterako, euren balioak kudeatzen jakin dute; «hemen gaude» esaten ikasi dute. Hauek ordea, ez.

Arduraz diote nola, eskoziarrek adibidez, ikonografia definitua daukaten (gaita bat, gona tipikoa edo kirola propioak), eta edozein karteletan hitzik gabe ere zein erraz asmatzen ahal den eskoziarrak direla. Guk ere irudien kodigo hori badugu; batzuetan agian debaluatua, desitxuratua edo okerra -esan dezagun bidenabar-, baina badugu, eta hori balioa da (dela lauburu bat, dela trikitilari bat, dela txapel bat). Elementu definigarriak dira, eta galestarrek ez dute, gaur egun, horrelako kodigo bateratu eta nazioartekorik.

Azkenik, eztabaida eta dibagazio horietako batean, introspekzioa guretzat ere lezio ederra den aldetik, alderdi txarrik edo deigarririk ikusten ote zuten galdetzea saihestezina gertatu zitzaigun. «Bai, bada gauza bat ulertzen ez dudana -taldeko abeslariak-, baina hain da begi-bistakoa, ezen galdetzea ere zentzugabekoa iruditzen baitzait: nolatan, zaretena izaki, bizi behar duzue besteren men? You have your way! (Bide propioa duzue eta!)».