Aizu, galdera bat: Nor da Julio Uztaila? Pilotari famatu bat?»- galdetu zigun sanferminetan madrildar gazte batek erdara perfektuan. Iruñeko kamiseta marka ezagun batek hartu du festa hauen ordezkaritza komertziala azken urteotan, eta hala, horietako baten diseinu bati begira zegoela jakin-mina sortu zitzaion, nonbait, kanpotarrari. Jakin-mina baino gehiago, ezin ulertua; zer ote sasiabizen hori? Egin dezagun irri (edo otoitz, mezako esanak gogora ekarriz).

Egun batzuk pasa dira ditxosozko sanferminak bukatu zirenetik eta oraindik gogoan dauzkat, tamalez, entzundako eta bizitako hainbat momentu, aipatua kasu. Nola ez? Hainbat arrazoirengatik hirian egon beharra duenak ongi daki zer bizipena den edozein dela ikuspegia. Bestelako bestondoa izaten dugu batzuek etxera datozenek (eta bertako batzuek ere maiz) uzten diguten hausnarketa-mozkorraldia ezin garbituz.

Garbi da Iruñeaz transmititzen dena ez dela errealitatearekin bat etortzen. Garbi da beste autonomia erkidego baten pareko garela (nahi gaituztela), eta jendeak hiria gako jakin batzuetan lekutzen duela; ematen zaizkion gako mugatu eta interesatuetan. Borondate txarrik agian ez zuen izanen mutil kuriosoak, baina gugan artegatasuna sortzen du pasadizoak. Eta jakina da borondate txarrekoak ere badirela. Txarrekoak edo zitalekoak, hobeki esan. Hara: «Iruñea» izena agertuko ez zuen lepo-zapi bila desesperatuta zebilen ingelesa ezagutu nuen poz txikiaz; berak «Pamplona» izenarekin nahi zuen, «Iruñea» hori ez zuela deusetarako behar. Horra hor adibide galanta.

Biek, nahita edo nahi gabe, gure nortasunaren bizkarrezurra bazter utzi dute (euskara). Eta lan handia egiten baita hiri honetaz mezu xarmant bezain hutsala zabaltzeko, egiazki mintzo beharko litzatekeenak tresna gutxi baitu horrelakoei gogobetez aurre egiteko.

Eta, kontua da (hizkuntzaren bazterkeria horrez gain), hiria ehuneko handi batean «bestelakotzen» dela; nola esan? Zezenak protagonista (fisikoki eta metaforikoki), dena da zuri-gorri (beltzez doana bekatari), zarata, musika arrotza, modu arrotzak, burugabekeriak, gehiegikeria... Nazioartekotu da hitzordua, eta gero eta gutxiago du bertakotik. Kostata eusten diegu gure jarduerei: euskal txokoa ahal den eta (hain justu) zokoratuen jartzen dute, lehen planoko musika-taldeak denak kanpokoak dira (eta ez puntakoak gainera), euskarak oso presentzia ofizial mugatua du, babesa eta laguntza urtetik urtera ikusgaitzago da bertako kultur ekitaldientzat...

Eta horri denari gehitu behar zaizkio joan den urteko festetako bandera gorri-horiaren inbasioa bezalakoak, Espainiako futbol selekzioak mundiala irabazi izanagatik. Francoren garaiko postala zirudien hiriak; balkoi eta leiho, auto eta taberna, banako zein talde... ikustekoa, gero.

Edozein moduz, eskumen txikiko gauza da hiritarrontzat, baina zer pentsa handia ematen du bederatzi eguneko hitzordu mundial honen nondik norakoak. Iturritik behera burua lehertu dutenak, entzierroan ederki zauritu direnak, lapurreta galantak jasan dituztenak, bortxaketa sufritu dutenak, mozkorraldi gozoa (eta zerbait gehiago) lortu dutenak, «egin ezazu nahi duzuna» masterreko lehen ikastaroa egitera datozenak, hiria zerritegiaren pareko eta kalean pixa egiteagatik isuna jaso duen telebistako aurkezle famatua, hamabost udaltzain atzetik lasterka izan dituen top-maindire afrikarra, festetako dekalogoa buruz ikasita dabilena...

Horra topikoak banan-banan zerrendatuta. Festa bizitzeko modu bat eta hamaika dago. Eta, noski, hiria sentitzeko modu bat eta hamaika dago. Baita hura sentiarazteko ere. Amorrua ematen du gure izatearen, kulturaren, nortasunaren alienazioa gero eta burrunbatsuago sentitzeak. Amorru, gozokiaren paper lirainak barneko esentzien balioa estaltzea.

Autoa calle kalean aparkatu eta biharamunean inolaz ere aurkitzerik izan ez duen jende asko ezagutu dugu urteetan. Zer ote heldu den urtean?