Durangoko Liburu eta Disko Azoka: krisian ere indartsu
Durangoko Azokaz aritzean ohikoa da zenbakiak erabiltzea: honenbeste stand, hainbeste aurkezpen, hainbat mila bisitari... Bada, zenbaki berriak eskaintzeko moduan gaude: Aiert Goenaga zuzendariak bi mugikorren bateriak husteko behar duen denbora egun bakar bat da, eta, irailetik hona galdu dituen kiloak, sei. Azoka hastear dagoen honetan, liburu eta disko berriez gain badaude beste buruhauste asko antolakuntzarentzat.
Gotzon ARANBURU | DURANGO
Jo eta ke ari dira langileak astelehen goizean Landako eraikinean. Hau neurtu, hura josi... Zulagailu eta zerren hotsa etengabe entzuten da, eta poliki-poliki itxura hartzen ari dira standak. Liburuak eta diskoak iristen direnerako dena prest eta garbi egongo da, baina orain ez da giro. Kanpoaldean, garabi batek lagundurik, eraikineko aurrealdea kartel itsasgarri erraldoirekin estaltzen ari dira errotulazio enpresa bateko beharginak.
Erreminta eta langile artetik azaldu da Aiert Goenaga, azokaren zuzendari gaztea, hitzartutako ordurako. Dagoeneko elkarrizketa bat eskaini du eta gurekin bukatutakoan beste bat dauka zain. Erritmo latza darama egunotan -baita bere lantaldeak ere-, baina ez zaio nekerik nabaritzen, ez behintzat galderak erantzutekoan, luze eta zabal aritu baita. «Egunotan» esan dugu, baina zuzenagoa litzateke «hilabeteotan» esatea, irailetik hona mugikorrak sutan baitauzka, orduan hasten delako azokan izena emateko epea. «Gauean betetzen ditut bateriak eta ozta-ozta irauten didate hurrengo eguna. Kargagailua soinean ibiltzen dut, beharko», dio irribarretsu. Pisua ere galdu du azken hiru hilabeteotan. Langileen arduradunak gela bateko giltza eskatu dio, beste batek itsasgarriak arratsalderako jarrita egongo direla agindu dio. Txoko bat bilatu dugu lasai antzean hitz egiteko.
Durangoko Azokak hausnarketa estrategikoari ekin zion duela hiru urte. Kulturgintzako agente guztiek hartzen dute parte prozesu horretan, galdera nagusi bati erantzuteko xedearekin: nolakoa izan behar du XXI. mendeko azokak? Besteak beste, garbi ikusi dute dagoeneko Durango, liburuentzako eta diskoentzako bakarrik ez, euskal kulturako bestelako formatu eta diziplinentzako ere plaza izan behar dela, eta horretarako jaio ziren iaz Kabia, Irudienea eta Eszenatokia. Aurten sendotuta eta egonkortuta datozkigu, etorkizunean sor daitezkeen gune berrietarako oinarri bilakatuta.
Hausnarketa prozesua aipatuta, ezinbestekoa da euskal kulturaren atomizazioaren arazoa aipatzea, eta horretan oso ideia garbiak dauzka Aiertek: «Elkarte eta norbanako asko ari gara euskal kulturgintzan, eta sarritan ez dugu elkarren berri; horrek indarrak xahutzera garamatza. Gure ustez hori konpondu beharra dago, eta etxetik hasi gara. Durangoko Azoka beti izan da parte hartzailea eta beti oinarritu da elkarlanean, baina aurten beste jauzi bat eman dugu, aurreneko aldiz koordinazio mahaia osatuz gune ezberdinetako antolatzaileekin. Hor esertzen gara eta elkarren berri izaten dugu; ekarpenak jasotzen ditugu eta sor daitezkeen arazoak guztion artean konpontzen ditugu», dio Aiertek.
Aipatu auzolana noizbait baldin bada bereziki beharrezkoa, egungoa bezalako krisi garaietan da. Durangok ere igarri dio, hasteko eta behin parte hartzaileen kopuruari dagokionez, aurten hogei bat stand gutxiago aurkituko baititugu. Iraupenean ere bai, egun bat laburragoa izango da-eta. Produktu berrien aurkezpenak ere gutxiago izango dira, baina hala ere denetarik, eta kalitatekoa, aurkituko dugu Landako beteko duten postuetan. Zuzendariari berari eskatu diogu gune bakoitzeko eskaintza azpimarragarriena azal diezagun.
Areto Nagusiarekin hasita, beti bezala liburu eta diskoen aurkezpenerako gune izango da, eta hitzaldientzat; aurtengo gai nagusia «Oroitzak. 800, 500, 75» izango da, duela 800 urte batu zirelako Bizkaiko lurraldeak, duela 500 galdu zuelako Nafarroak independentzia eta duela 75 izan zelako Gernikako bonbardaketa.
Ahotseneari dagokionez, duela bost urte jaiotako gunea aurkezpenez beteta dator, 88 izango baitira lau egunetan zehar, eta gaueko hamarrak arte egongo da zabalik. Irudienea iaz zabaldutako gunea da, eta orduan ondo funtzionatu zuten elementuak indartuta aurkituko ditugu aurten, hala nola euskarazko film laburren emanaldiak. Euskarazko lehenengo 3D ekoizpenak ikusteko aukera ere izango da, hau da, Gose taldearen bideoklipa, Keu Agirretxerena, eta `Morritson eta Gartzia' eta `Kotoizko maitaleak' filmak.
Eszenatokia guneak ere bigarren urtea du, eta oraingoan hiru eguneko antzerki maratoia eskainiko du, goiz eta arratsaldez, San Andres aretoan. Argizaiola saria ere hementxe jasoko du Benito Lertxundik, Jon Maiak zuzenduko duen ekitaldian. Kabia eremuan euskarazko Wikipediaren elikatze masiboaren proiektua aurkeztuko da, eta Saguen Ganbaran (orain arte Haur Literaturaren Aretoa izandakoa) tailerrak, bideo jokoak, ipuin kontaketak eta beste topatuko dituzte umeek.
Plateruena azokako gune ofizialetako bat izango da aurten aurreneko aldiz, elkarlanerako aspaldiko asmoa gauzatuz. Dagoeneko izan dira emanaldiak Plateruenan, hala nola Itzalen Sua taldearena, eta datozen egunotan Gatibu, Etchart Ahizpak, Betagarri eta Kherau izango ditugu agertokian, baita Arkaitz Estiballes, Amets Arzallus, Bien Me Sabe eta Las Fanis «Gau ijitoa» izeneko ekitaldiaren barruan ere, ostiralean.
Oso gainetik aipatu ditugu Durangoko hitzordu nagusiak, baina egitarauari begirada lasaiagoa botatzen diona berehala jabetuko da, krisiak krisi, Azokak ezinbestekoa izaten jarraitzen duela euskal kultura maite duen ororentzat.
Marraz(i)Oak tailerrean sortutako lankidetza proiektuak fruituak ematen hasi dira Erein argitaletxearen eskutik. Tailerrean idazleek eta ilustratzaileek parte hartzen dute, batzuek besteen lana nolakoa den ikasi eta elkarrekin bikoteka ideia bat abian jartzea helburu. Aurtengoan ipuin klasikoak izan dituzte oinarri eta bertatik atera dituzte tailerraren izen bera duen sailaren lehen bi albumak: «Basajaun eta Martin» eta «Mozoloaren bakardadea». Lehena Yolanda Arrietak idatzi eta Maite Caballerok ilustratu du, istorio ezaguna haurren artean zabaltzeko asmoz. Testua eta irudiak osagarriak dira, baina bananduta ere istorioa kontatzeko gai dira. Atzealdean gaztelaniazko laburpena idatzi dute euskara ikasten ari direnei laguntzeko. Bigarren albuma Juan Luis Zabala eta Begoña Durrutyrena da, eta Zabalak Arantzazuko egutegian irakurritako istorio bat hartu dute oinarri. Durrutyren eskuetan gelditu da mota askoko txoriak irudikatzea. N.B.
Durangora bidean dauden beste hiru lan aurkeztu zituen atzo Igela argitaletxeak. Oraingo honetan itzulpenez ari gara, hirurak oso desberdinak baina balio handikoak euskal literaturarentzat.
Ander Irizarrek Andrea Camilleri italiarraren «Uraren forma» itzuli du, Salvo Montalbano komisarioaren abenturak kontatzen dituen lana. Montalbanoren gainean Camillerik idatzi zuen lehen liburua izanik, istorio bereziki zaindua da. Gerora arrakasta handia izaten hasi ziren komisarioaren abenturak, eta, hala, urtero istorio berri bat idazten hasi zen Camilleri. Italieraz argitaratzen lehena izan bazen ere, euskaratzen den Montalbanoren gaineko hirugarren liburua da honakoa; aurrekoetan bezala, autorearen bereizgarria den hizkuntza-erregistroen aldaketa mantendu du oraingoan ere Irizarrek.
Lorenza Mazzettiren «Zerua gainbehera dator» lana «harribitxi» bezala deskribatu dute itzultzeaz arduratu diren Fernando Reyk eta itzulpengintzako Euskadi saria irabazi berri duen Xabier Olarrak. Lorenza Mazzetti idazle eta zinemagileak terapia moduan idatzi zuen 1961ean argitaratuko liburua, sari bat ere irabazi zuen, baina gerora 30 urtean ez zuen inolako aipamenik izan. Autobiografikoa da eta bi ahizpa gaztetxoren istorioa kontatzen du, Bigarren Mundu Gerrako sarraskien berri ikuspuntu samurrago batetik emanez. Lan gogorra izanagatik, 12 urtetik aurrerako edonork irakurtzeko moduko istorio ederra da.
Itzultzaileetako batek, Xabier Olarrak, Philippe Claudelen «Ikerketa» liburua ere itzuli du. Gaztelaniaz irakurtzerik ez dugun lana euskaraz aurkituko dugu Durangon. Idazleak idatzitako azken lana da «Ikerketa», eta enpresa batean gertatutako hainbat suizidio ikertzera bidaltzen duten ikerlari bati buruz aritzen zaigu. «Gizarte hiperkontrolatu» batean dena enpresaren menpe dagoela konturatuko da gizajoa, baita agian aztergai dena bera dela ere. N.B.
Dos años después de la publicación en euskara de «Moroak gara behelaino artean?», de Joseba Sarrionandia, Pamiela ha editado su versión en castellano con el título de «¿Somos moros en la niebla?», un interesante ensayo que, en opinión de Jose Angel Irigaray, miembro de la editorial, es una «gramática de la dominación y el colonialismo».
El trabajo se hizo acreedor del Premio Euskadi 2011 al mejor ensayo en euskara, hecho este que generó una polémica que a juicio del traductor, Javier Rodríguez Hidalgo, en tanto que «extraliteraria, ha perjudicado a la obra».
Recordemos que, en un primer momento, Lakua se negó a abonar el importe del premio por razones de sesgo político.
En la presentación de esta traducción -que tuvo lugar en el Kafe Antzokia de Bilbo- tomaron parte Ainhoa Larrañaga (Universidad de Mondragón) y Josu Bijuesca (Universidad de Deusto), miembros del jurado que galardonó a Joseba Sarrionandia, reafirmándose ambos en la decisión tomada por la «elevada calidad literaria» del libro. Ainhoa Larrañaga señaló que un año después «es un orgullo para mí presentar el libro en su edición en castellano, puesto que creo que ofrecer la posibilidad de leer este documento a la comunidad castellano parlante es una oportunidad de que conozcan mejor al realidad y las razones del pensamiento de una parte importante de nuestra pequeña comunidad».
El trabajo comienza con la búsqueda de una gramática de la lengua amazigh (bereber) elaborada por Pedro Hilarión Sarrionandia para ir transformándose en una investigación-relato que partiendo desde la lengua amazigh -y el contexto socio-político que gravita sobre ella- y las guerras coloniales nos lleva a reflexionar sobre el devenir de Euskal Herria y de la sociedad humana en general.
Este mismo mes aparecerá la versión en catalán -»Som com moros dins la boira?»- gracias a Pol-len edicions. A.H.
