Saiakera asko egin dira galdera honi taxuzko erantzuna emateko. Horien artean, 1812ko konstituzioa idatzi zuten jakintsuek egindakoa: «La nación española es la reunión de todos los españoles de ambos hemisferios».

Esatea gauza bat da, eta beste gauza bat da nahiak eta errealitatea nahastea. Argentinarrak, txiletarrak, ekuadortarrak, kaliforniarrak, ifniarrak, sahararrak, kataluniarrak, galiziarrak, nafarrak, andaluziarrak..., denak espainiarrak direla esatea, hutsaren hurrengoa esatea bezala da. Historiak eta denborak nor bere lekuan jarri du, jarriko du, azkenean.

Horren aurretik baina, Espainia zer zen definitzeko beste saiakera bat ere izan zen 1808ko Baionako Konstituzioarekin, Jose Bonaparterekin. Horretan bereizi egiten zen penintsula eta gainerako lurraldeak. Gainera, Espainia pluralean erabiltzen zen: «José Napoleón, por la gracia de Dios, Rey de las Españas y de las Indias».

Konstituzio testu hau 1812koa baino zorrotzagoa da lurraldeen deskribapenari dagokionez. Espainia lurralde batek baino gehiagok osatzen zuten, eta Espainia ez zirenak, Indiak, koroak batzen zituen. Frantses iraultzaileek heriotza zigorra ezarri zioten Luis XVI.a bera Frantziako eta Nafarroako erregea zen.

1808ko Konstituzioan, Hegoaldeko euskaldunak bereizi egiten dira gainerakoengandik, 144. Artikuluan honela esaten du: «Los fueros particulares de las provincias de Nabarra, Bizkaia, Gipuzkoa y Araba se examinarán en las primeras Cortes, para determinar lo que se juzgue más conveniente al interés de las mismas provincias y al de la nación».

Pentsatzekoa da norentzat izango ziren «lo que se juzgue más conveniente», urte batzuk lehenago Frantziako iraultzaileek Iparraldeko Foruekin egin zutena ikusita. Baina bereizketa, egina dago.

Hala ere, nabarmendu behar da, hain urte gutxiko tartean espainiarra izatearen ideia nola aldatu zen. Cadizko Konstituzioak, Baionakoak ez bezala, nahastu egiten ditu identitatea eta erreinua.

Hortaz, zer da Espainia?

Labur esateko. Batetik, Espainia enpresa bat da, Inperioa; eta bestetik identitate bat, 1812az geroztik beste denoi ezarri nahi zaiguna, identitate gaztelarra. Kalifornia Espainia-enpresaren parte zen 1769an; gaur, kaliforniarrak espainiartzat hartzea pentsaezina da.

Norbaitek, hala ere, argudiatu dezake euskaldunok parte hartze zuzena eta nabarmena izan dugula Espainia-Inperioaren hedapenean, abantaila asko jaso ditugula alegia. Bai, egia da, baina ez euskaldunok bakarrik, beste nazio askotako jendeak ere parte hartu eta bultzatu zuen «eguzkia jartzen ez zen» enpresa hura, inperio hura.

Adibidez, Frantses Kabarrus euskalduna zen, finantza-gizona, Caracasko Gipuzkoar Errege Konpainiako akzioduna eta Espainiako ministroa. San Carlos bankua sortu zuen; gero, Espainiako Banku Nazionala izango zena. Kabarrus euskalduna zen, baina ez espainola, Baionan jaio zen 1752an.

Beste adibide bat: gaur egungo Espainia-enpresaren, Administrazio Kontseiluko buruaren, zuhaitz genealogikoan atzera egiten badugu, Maria Teresa Austriakoa eta Frantziako Luis XIV.a, Nafarroako III.a zena, aurkituko ditugu. Juan Carlos Borboikoak eta bere ezkontide, Sofia Greziakoak gaztelarrak izan gabe enpresako kontseiluburu dira.

Hortaz, Espainia inperio-enpresan parte hartu izanak eta gaur egun ere esku hartzeak ez du derrigorrez identitate jakin bat eskatzen. Are gehiago, Espainiaz jende asko aprobetxatu da, besteen artean, gaztelarrak beraiek.

Zer gertatzen da orain? Bada, 1512an, Nafarroa Garaiaren konkistarekin hasi zen enpresa inperialak, Napoleonen garaian gainbehera zetorren hark, porrot egin duela. Bi hemisferiotakoak ez, baizik eta penintsulako parte bat eta irla batzuk enpresa-ondasun moduan mantentzen dituela eta administrazio kontseiluak, 1812ko Konstituzio murriztuaren identitate ideia mantenduz, nazioaren frakasoa eta kiebra egoera estali nahi duela. Arazoa ez da enpresa modeloa; errepublika, erresuma edo diktadura den; arazoa, enpresa bera da.