Joan MARI TORREALDAI | «Jakin»eko zuzendaria
«Taldeari esker iraun du ‘Jakin’ek eta egiten asmatu genuelako ere bai»
Iraupen luzeko kirolak praktikatu ditu eta jarraitzen du praktikatzen. Eta iraupen luzeko egitasmoetan dabil sartuta buru-belarri. Iraupen luzeenekoa, hala ere, «Jakin»en zuzendaritzan egin du, 34 urte baitaramatza kargu horretan. «Jakin» aldizkariak 50 urte bete dituen honetan, Argizaiola saria eman zion atzo gauean Durangoko Azokak. Saria jaso aurretik hitz egin genuen berarekin.
Ziklostilean orrialde sorta xume bat atera zuten orain 50 urte Arantzazuko teologoek “Jakin” izenarekin. Gazte haietako inori ere ez zitzaion burutik pasatu ere egingo orrialde haietatik aldizkari bat sortuko zenik eta gutxiago oraindik 50 urte beteko zituenik. Biziraupen ikusgarri horren sustraian talde bat dago, zalantzarik gabe, baina horrek ez dio meriturik kentzen Joan Mari Torrealdairi, aldizkarian 42 urte baitaramatza eta zuzendaritzan 34. 1942ko azaroan jaio zen Foruan, eta bizitza luze horretan zigor gogorrekin batean sariak ere asko jaso ditu. Horien artean harrotasun puntu batekin gogoratu ohi du jaioterriko kultur etxeak daraman bere izena, «kultur etxeak kultura zerbait dinamikoa dela erakusten baitu». Euskal kulturaren azken mende erdiko bilakabidearen lekukorik informatuenetakoa da. Liburugintza, zentsura, telebista, bertsolaritza eta beste hainbat arlo arakatu ditu eta euskal kulturaren egitasmo handienetan hartu du parte.
1967raino jauzia egingo dugu, hor laikotu eta hiritartu baitzen «Jakin».
Ikasleen aldizkaria zela bi urtez egona nintzen zuzendari, baina benetako ardura 1967an hartu nuen, aldizkaria Arantzazutik ateratzea erabaki genuenean. Tolosan bizi nintzen, baina erredakzioa Donostian genuen eta Karlos Santamariarekin eta Rikardo Arregirekin hasi nintzen lanean. Lehen aldiz zuzendaria liberatzea lortu genuen, eta edukiz eta ereduz goitik behera aldatu genuen. “Jakin” hiritartu egin zen eta “Esprit” aldizkari frantsesaren eredua hartu zuen; Emmanuel Mournier-ek zuzentzen zuen aldizkaria.
«Jakin»ek Mounier-en korronte ideologikoa jarraitzen zuela esan nahi al du horrek?
Aldizkariaren eredua geureganatu genuen, baina ez korrontea. Ideologikoki ez genuen definizio zehatzik. Zuzendaritza tinko bat ezarri genion aldizkariari. Santamaria eta Arregi indar handiko pertsonak ziren, ekintzaileak eta sare sozial zabala zutenak, eta horien inguruan erredakzio zabala sortu zen. Iparraldetik Xarriton eta Ramuntxo Camblong zeuden eta Hegoaldetik Andoni Lekuona, Ibon Sarasola, Andoni Iturria eta beste zenbait.
Euskal Herriak oso garai mugitua bizi zuen urte horietan, ideologizazio izugarria.
Guk aldizkaria hartu genuenean inguruan sekulako burrunba eta ezinegona zegoen. Hori bideratzen saiatu ginen. “Marxismoa modan dago”, “Euskaltzaleen jainkoa hil behar dugu”, “Zergatik eta zertarako euskaldun” eta beste hainbat lan 1967koan argitaratuta ziren liburu moduan. Gu eztabaida horiek zentratzen saiatu ginen.
Garaian garaiko pentsalarien biltoki izan da «Jakin». Baina garai horretan ez al ziren zenbait korronte aldizkaritik kanpoan geratu, marxismo ortodoxoa esaterako edo ezker abertzaleko beste zenbait jarrera?
Kanpoan asko geratu ziren, klandestinitatean edo atzerrian lanean ari zirenen pentsamendua bereziki. Borroka politikoa bizi-bizirik zegoen. Abertzaletasuna barrutik hautsi zen, eta abertzaletasun berriaren baitan zatiketa gehiago etorri ziren espainolismoa dela eta ez dela. Donostia bereziki mila zati egina zegoen. Geografikoki Donostian geunden. Karlos Santamariarekin eta Rikardo Arregirekin bezalaxe, beste askorekin egon nintzen, eta izenik ez dut esango baina felipe-etako buru egiten zuen batekin ere bai. Etiketak oso modan zeuden eta oso garbi esan zidan Santamariarekin joaten banintz, porrot egingo nuela, ez nuela ezer egingo. Horiekin zubi egiten zuena Rikardo zen, baina erretiratu egin ziren; ez zuten aldizkarian parte hartu. Klandestinitateak aginduta, Parisen eta Flandesen zegoen jendea ere kanpoan geratu zen; ez guk kanpoan utzi genituelako. Gogoratu behar da orduko purismo ideologikoa eta intransigentzia izugarriak zirela. Gu ginen erregimenaren barrukoak; aldizkari posibilista zen hau. Guk ez genuen gauzak garbi esateko aukerarik, baina zabalkundea genuen. Haiek gauzak garbi esaten zituzten, baina zabalkunderik ez zuten.
Semeak 1967ko euskal gizartearen ezaugarriak labur emateko esango balizu, zer esango zenioke?
Ez-arekin hasten diren ezaugarriak dira denak. Ez dago ikastolarik, ez dago unibertsitaterik, ez dago irratirik, ez dago telebistarik, ez dago egunkaririk; ez dago ezer. Zer da dagoena?Erregimena ahultzen ari den sentsazioa dago, edo horrela interpretatu genuen guk, gero aldizkaria itxi baziguten ere. Eta badago baita mugimendu izugarri bat ere, ezinegon izugarri bat eta “Jakin” bera da horren ispilu. Alfabetatzea hasia zegoen. Herri bakoitzean talderen bat zegoen. Uharte txikiz osatua zegoen erresistentzia hori. Eta uharte horiek joan dira gero zabaltzen. Izugarri ideologizatua zen mugimendu hori. Ñabardura batengatik etsaiak sortzen ziren. Etiketaz eta etsaiz jositako gizartea zen. Boikotak, haserreak eta etsaigoak gauzarik arruntenak ziren garai horretan. Gizarte zaila zen oso. Guk suertea izan genuen eta askorentzako moduko produktu bat egin genuen.
Bi urteko bizitza izan zenuten, hala ere, egoera horretan.
Guk erregimena liberalizatzen ari zela uste genuen. Gauzak publikatzen uzten zizkiguten. Jakin Sortan Marcuseri buruzko liburu bat prestatua genuen. Orduko madarikatuetako bat zen Marcuse. Eta hara non debekatzen dioten gai berari buruzko hitzaldi bat Karlos Santamariari. Marcuse M. bihurtu genuen eta lortu genuen zentsura pasatzea. Guri ez zigun aldizkaria itxi artikulu zehatz batengatik, ildo editorialagatik baizik. Jarraipen bat egiten ari zitzaigula ikusi dut gero zentsurari buruz egin ditudan ikerketetan. Hemengo ordezkaritzak debekatu egin nahi zuen aldizkaria, eta Madrildik ez zuten nonbait oso garbi ikusten debeku horrek zer helduleku izan zezakeen. Ohartxo bat aurkitu nuen, Madrildik hona bidali zutena, eskuz idatzia: «Darles cuerda para que ellos mismos se ahorquen». Eta horiek utzi egin ziguten, eta azkar aurkitu zuten nahikoa motibo lasai asko ixteko. «Se ha convetido en una revista de la intelectualidad vasca de jóvenes abertzales y progresistas», izan zen erabili zuten arrazoia.
Itxita egon zen urte horiek atzerrian ikasketak egiteko baliatu zenituen.
Ipar Euskal Herriari buruzko eta Salbatore Mitxelenari buruzko bi zenbaki prestatuta genituen eta Jakin Sortan eman genituen argitara. Bi liburu horiek bideratu eta Joseba Intxausti geratu zen bildumaren kargu, eta kanpora joan nintzen, baina Joxe Azurmendik esaten zuen moduan, hanka bat hemen genuela bizi izan ginen. Erabat kanpoan ez ginen sekula egon, nahiz eta nik Parisen bizitzen geratzeko tentaldiak izan nituen, asko gustatzen baitzitzaidan hiria.
Talde lan horrek esplikatuko du seguru asko aldizkariaren biziraupena. Lankide ez ezik adiskide ere bazarete.
Taldeak esplikatzen du biziraupena, baina produktuan ere asmatu genuen. Gainera, esan behar dut ez dela izan inoiz talde itxi bat. Taldeko bakoitza beste hainbat egitasmotan inplikaturik egon da eta gaude oraindik ere. UZEI sortzen, “Anaitasuna”ko zuzendari, Elkar-en sorreran, “Euskaldunon Egunkaria”n; euskal gizarteak izan dituen proiektu handietan sartuta ibili gara beti.
Gaurko «Jakin» zer den esango al diguzu hitz gutxitan?
Bi hilabetekaria da eta harpidetza sistema du oinarria. 2.800 harpide ditugu eta 3.000 harpiderekin ere ibili ginen. Horietatik %80tik gora harpide arruntak dira. Leialtasun handiko jendea dugu. Horrek salbatu gaitu. Belaunaldi berriengana iristeko biderik
egin al duzue? Etorkizunari begira horixe da gure erronka. Egin berri dugun kanpainari esker, jende berri dezente etorri zaigu, baina gazteengana iristea ez da erraza. Gaurko kultura modernoak idatziarekiko distantzia eta pentsamenduarekiko eta gogoetarekiko urruntasuna du, eta horrekin ezin gara aurretik joan. Gehienez ere beste aldizkari batzuek irekitzen duten gosea ase dezakegu. Etorkizunari begirako kontu bat da hori.
Berrogeita hamar urtean ziklostilean botatzen zen aldizkari xume bat izatetik Internet gune garrantzitsua edukitzera pasatu zarete. Zer eskaintzen duzue Interneten?
Lan bibliografikoa eskaintzen du gure guneak Interneten, XX. mendetik gaurdaino argitaratu diren euskal liburu guztien fitxa bibliografikoak daude gaika, garaika, egileka eta izenburuka. Urteko argitalpenen azterketa ere badago hor. 34.000 fitxa daude. Uste dut oso zerbitzu ona dela. Liburu bildumako ale guztien laburtzapenak ere badaude eta, azkenik, aldizkariaren bilduma osoa sartu dugu. 2.400 artikulu daude; 202 zenbaki dira guztira. Bilatzaile indartsu batekin dago zerbitzu hori. Azken hiru urteak ez ditugu sartu.
Ikertzaile moduan hainbat arlotan ibili zara lanean. ETBz egin zenuen lan bat, bertsolaritza, liburugintza...
Soziolinguistika landu dut gehien. Euskararen estatusa aztertu izan dut edo euskarari buruzko diskurtsoak, kontrako diskurtsoak askotan. Euskararen kontrako diskurtso espainolistak aztertzea, esaterako, garrantzi handikoa da.
Lehen aipatu dugun 1967ko gizarte hartatik hona zer aurreratu dugu?
Guk amestu ere egiten ez genituen pausoak eman dira. Euskal kulturak hartu duen gorputza, heldutasuna eta zabalkundea izugarriak dira. Egia da botila erdi hutsa ikus dezakegula, baina erdia, behintzat, betea dago. Unibertsitatea, telebista bat, egunkari bat euskaraz, herrietako aldizkariak; euskararen presentzia eta beste hainbat lorpen normaltasun baten barruan izatea poztekoa da. Gehiago nahiko genuke, baina hori bera ere ez da gutxi.
Irakaskuntzan ere ibili izan zara, baina oso tarteka betiere. Zergatik?
Kazetari eta soziologo izan naiz eta naiz lanbidez eta ikasketaz. Irakaskuntzan ere ibili naiz, baina ez zait gustatzen lekzioak ematea. Dibulgazioa gustatzen zait, baina idatziz. Asignatura bat, doktrina bat erakustea ez zait gustatu izan. Ikertzaile izatea bai, plazer handiak eman dizkit.Durangoko Azokarekin zer harreman izan
duzu? Lehen azokan han nintzen eta euskal kulturaren eboluzioa Durangok eskaini dit:lehen elizpean biltzen ginen, gero merkatuan eta orain eraikin propio batean. Uste dut ez dudala sekula huts egin. Kanpoan egon nintzenean beharbada urteren bat huts egingo nuen. Lehen ediziotik, gainera, standarekin joan izan naiz; bisitari moduan inoiz ere ez.
Zure kirolari markak nola doaz? Adinak zer muga ditu?
Muga asko. Dagoeneko ez dut maratoirik egiten. Mendian bai, jarraitzen dut. Orain, esaterako, asteburuetan autoa hartu, lekura inguratu eta egunbeteko saioak egiten ari gara, 40 bat kilometrokoak, Donejakueko bidean. -
|
