Gutxiengoen hizkuntzen Euroitunaren bigarren ebaluazioa dela-eta, hamaika iritzi jaso ditugu azken aste hauetan Euskal Herriko administrazioen partetik. Begi-bistakoa den errealitatea desitxuratu eta bakoitza bere burua zuritzeko ezinezko ariketa batean murgilduta. Azken finean, beltzuneak beltzune dira eta hori argi ikusten dugu Adituen Batzordeak idatzi duen balorazio txostena irakurriz gero. Aitortu beharra dago halere, Hizkuntza Eskubideen Behatokiak eta euskalgintzako beste 16 erakundek eginiko ekarpenei esker ikusarazi direla txostenean azaltzen diren eskubide urraketa gehienak. Administrazioetatik esan direnak aztertu aurretik, ongi legoke Euroitunaren filosofiaz bi hitz egitea.

Gutxiengo hizkuntzen Euroituna Europako Kontseilua osatzen duten estatuek beren baitan dituzten hizkuntzak zaintzeko egindako gomendio zerrenda bat da, nahi duenak sinatzea edo ez erabaki dezakeena. Eta, noski, ez sinatzea edota sinatutakoa ez betetzea merke dute estatuek. Eta hori ez da aldatuko Europako Kontseiluan parte hartzen duten estatuek euren izaera mantentzen duten bitartean. Kasuak kasu, gehienek hizkuntza nagusiak besterik ez dituzte kontuan hartzen eta hizkuntza komunitate gutxituak desagertzeko bidera daramatzate. Herritarren oinarrizko eskubide diren hizkuntza eskubideak ez dituzte bere egiten, hizkuntza komunitateetako lurralde naturalak zatitzen dituzte...

Euskaldunoi, zoritxarrez, Europan estatu edota inperio gehienetan herri eta hizkuntza komunitateak estatu estrukturetara makurtuta daudela esatea ez zaigu arrotza egiten, Frantzia eta Espainia horren adibide garbiak baititugu. Bi kasuak ezberdinak badira ere, bietan hizkuntza nagusia estatuaren hizkuntza da. Frantzian ez zaie inolako aipamenik egiten gainontzeko hizkuntzei (udaberrian egingo da eztabaida berri bat honen inguruan frantziar Legebiltzarrean) eta Espainian, berriz, gainontzeko hizkuntzei aitorpen bat ematen zaie, baina beti ere hizkuntza nagusia zein den argi utzita.

Politika horren ondorio logikoa da Frantziak, Euroituna bere garaian sinatu arren, berretsi gabe edukitzea, eta Espainiak sinatuta eta Euroituna berrestean konpromiso irmoenak estatus ofiziala duten hizkuntzei aplikatu behar zitzaiela esan arren (horrela Nafarroa Garaiko eremu mistoan eta ez-euskaldunean ez da aplikagarria), hartu dituen konpromisoak bete gabe izatea orokorrean. Logikoa beharko ez lukeena Euskal Herriko administrazioetatik entzuten ditugunak entzutea da. Alde batetik Nafarroa Garaiko Euskarabidearen arduradunak eta bestetik HPSrenak (Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza) izan dira balorazioak egin dituztenak.

Xabier Azanzak esan dituenak entzunda, bi gauza azpimarra genitzake. Batetik, euskaldunok Espainiari eskerrak eman beharrean gaudela ituna sinatu eta berrestearren, eta bestetik Nafarroan aplikatzen ari diren hizkuntza politika egokia dela. «Bide horretatik jarraitu behar dugu», idatzi zuen irakurketaren bukaeran. Bide horretatik? Bide horrek ikusi dugu zer ekarri dion euskarari Nafarroan. Azken adibidea Ttipi-Ttapa telebistaren itxiera izan da, baina zoritxarrez horrelako kontu askorekin topo egiten dugu nafar Gobernuaren politikaren ondorioz.

HPSren irakurketan ere badago zer azpimarratu. Etengabeko erreferentzia egiten zaio zentralitateari, euskalduntze prozesua azkartu nahi dutenen eta geldotu nahi dutenen arteko zentralitateari; beraien jarrera eta ekinbide guztiak justifikatzeko erabiltzen duten argudio bihurtzeraino. 30 urteren ondoren Ertzaintzaren %70 erdaldun elebakarra izatea zer zentralitateren ondorio da? Edota osasungintzan egingo diren martxoko oposizioetan euskara perfila soilik %20ri eskatzea? Eta eskolak euskalduntzeari begira aurrerapausorik ez ematea? Zentralitatearen ondorioak horiek al dira? Ederto gaude.

Gure ustez, bi bide daude hizkuntza politikaren helburuak zehazteko orduan. Bide batek euskaraz biziko den herria luke helmuga. Besteak berriz, gaur egunekoan sakontzea dakar, euskararen mendekotasuna eta erdaren nagusigoa bermatuz. Beraz, helburuetan ez da erdibiderik. Erdibideak edota adostasunak helburu horiek lortzeko bitarteko eta epeak zehazterakoan jarri beharko genituzke. Baina ados al gaude helburuei dagokienez?

Euskaraz biziko den herria eraiki nahi ez dutenei alferrik eskatuko diegu ezer, baina euskaraz bizi nahi dugunoi heldu zaigu euskarari lehentasuna emateko garaia. Administrazio, alderdi, eragile, norbanako guztioi dagokigu euskarak behar duen aldaketa hori gure egin eta hori garatzeko konpromisoa hartzea. Guztiok batera herri gisa jokatzen asmatzea da kontua. Hori egiten asmatuko bagenu, erakarpen indar nahikoa edukiko genuke bide arrakastatsu bat eraikitzeko.

Bide hori, ordea, ezingo dugu eraiki Euroitunaren gisako tresnek daukaten izaerarekin. Gaur egungo ereduekin apurtu eta euskararen geroa Euskal Herrian erabakitzeari ateak zabaldu behar dizkiogu. Badakigu hizkuntza politika burujabea garatzeko eskubidea lortzeak ez lukeela automatikoki Euskal Herria euskaldunduko, baina hori gabe nora goaz? Zer dago bestela bidearen bukaeran? Irlandan gertatu zena hamaika aldiz entzun dugu, baina ba al da hizkuntza gutxiagotu izatetik hizkuntza normalizatzeko pausoa burujabetzarik gabe lortu duen herririk?