Iruña-Veleiako aurkikuntza epigrafikoen faltsutasunaren edo benetakotasunaren gainean eman nezakeen iritzia ez litzateke kontuan hartzeko modukoa; hala ere, haien inguruan sortu den polemikak eta zenbaiten jarrerak zer pentsatua eman didate.

Hasieratik, aurkikuntza haiek izan lezaketen balio historiko eta kulturalaren gainetik, faltsuak izatea nahi zutela ezin disimulatu zuen joera bat izan zen. Ez da zaila asmatzen zergatik: bestela Arabako euskalduntasuna agerian geratuko litzatekeelako, antza. Eta zenbait euskaltzalek dikotomia faltsu horri heldu ez ote dioten irudipena daukat: benetako epigrafeak berdin Araba euskalduna versus epigrafe faltsuak berdin Araba ez-euskalduna. Alegia, Arabaren euskalduntasuna frogatzea Iruña-Veleiako aurkikuntzen benetakotasunaren menpe legoke. Berriz diot ez dakidala ostrakak benetakoak ala faltsuak diren. Ondo iruditzen zait hartarako oinarria duenak adituen iritzia kolokan jarri eta behar beste azterketa eta froga eskatzea. Pozarren jasoko nuke haien benetakotasunaren albistea. Baina honetara ezkero Arabako euskalduntasun historikoa frogatu beharra alferrikako lana begitantzen zait, bistan dena ez dago-eta agerian jarri beharrik.

Euskara beti bizi izan da hizkuntza indartsuago eta ugariagoekin harremanetan, ez da sekula hizkuntza ofiziala izan, ofizialtasun partzialeko azken aldian izan ezik, ez baita erregeen edo boteretsuen hizkuntza izan. Beti izan da herri xumearen hizkuntza. Euskal Herri osoak, eta Arabak bereziki, mendeetako akulturazioa jasan du, eta frankismoa euskarari azkena ematen saiatu zen. Akulturazio hori ontzat jo dutenak Unidad Alavesaren eskutik memelokerien mukurura iritsi ziren, bertako hizkuntza beti «alaves»a izan dela aldarrikatuta. Baina Arabaren euskalduntasunaz ez dago zalantza izpirik: arabarren ahotan egon da, eta galdu ostean ere, haren aztarnek, kasu askotan euskara dela jakin gabe ere, iraun dute beraien eguneroko lanean, harremanetan hamaika hitzen bidez. Gerardo Lopez de Gereñuren, Jabi Otsoa de Aldaren eta Estitxu Breñasen, Koldo Zuazoren eta Henrike Knörren lanek, besteak beste, Arabako euskararen iraganaren eta orainaren berri ematen digute. Arabaren euskalduntasuna ez dago frogatu beharrik. Arabako bazterrak, mendeen joanaren gainetik, errepresio kulturala gorabehera, euskaraz mintzo zaizkigu alderik alde.