Kate O'Brien (1897-1974) Limerick-en, Irlandan, jaio zen, 1897ko abenduaren 3an. 1919an, Unibertsitatean lizentziatu eta gero, Ingalaterrara joan zen, freelance kazetaria bilakatu eta Manchester Guardian delakoan lan egin zuen (http://en.wikipedia.org/wiki/Kate_O'Brien).

1922an Bilbora etorri zen, eta Portugaleteko Areilza familiarekin eman zuen urtebete, familiako gazteentzako etxeko irakasle gisa. Egoera hori dela-eta, bere eleberririk ospetsuenetako bat idatzi zuen: «Mary Lavelle» (1936an). Eleberri horren lehen edizioa debekatuta egon zen Irlandan, ezmorala zelakoan.

1937an bidaia narrazio bat plazaratu zuen, «Farewell Spain», Francoren errebolta kritikatuz. Ondorioz, ezin izan zuen Espainian sartu harik eta 1957. urtea igaro arte.

Jose Maria Areilzak zioenez (http://www.elpais.com/articulo/opinion/IRLANDA/Mary/Lavelle/elpepiopi/19850813elpepiopi_8/Tes/), O'Brien Serantes mendira, Trapagaranera eta Unbe mendira joaten zen. Portugaleteko karriketan ibiltzea gustatzen zitzaion, baita Santurtziko itsas portua ere. Bilbora joaten zen astero beste irlandar neskekin hitz egiteko. Bilboko lekurik maitatuena Albia plaza zuen, Antonio Trueba-ren estatuaren azpian esertzen zelarik.

Estatu espainolean Primo de Riveraren estatu-kolpea gertatu baino lehen, Irlandara itzuli zen.

«Mary Lavelle» eleberria. Esan bezala, nobela hori Euskal Herrian kokatzen da. Areavagas familia Portugaleteko Areilza familia da. Areilzak dioskunez, eleberrian Bilbo «Altorno» da, Portugalete «Cabantes», Algorta «Torcal», Areeta «Playa Blanca». Areilzaren etxea (El Salto) «Casa Pilar» bilakatu zuen. «Allera» Begoñako eliza da.

1998an «Mary Lavelle» gidoia izan zen film baterako: «Talk of Angels». Filma Llanesen eta Oviedon (Asturias) egin zuten. Eleberrian ez bezala, filmean ez da azaltzen inolako euskal ezaugarririk. Alderantziz, jendea, paisaia eta giroa oso arrotza da edozein euskaldunen ikuspegirako. Beste aldetik, nahiz eta ongi eginda egon, filmaren bukaerak, amodio kontuetan, ez dauka zerikusirik liburuan agertzen denarekin.

O'Brien-ek euskara entzun zuen Portugaleten, «Mary Lavelle» eleberrian ikus daitekeen moduan (4, 16, 112, 189 eta 191. orrialdeetan).

«Farewell Spain» bidaia-narrazioa. Liburu hori dela-eta, Areilzak dio O'Brien Espainian sartzeko debekua neurri absurdua zela. Baina beharbada neurri hark bazeukan nolabaiteko harremana Areilzak berak 1937an emandako hitzaldiarekin.

Hitzaldi hura ez zegokion aho beroko gazte bati, Falangen kargua zeukan politikari bati baino. Beste aldetik, 1952an oraindik Areilza harro zegoen aspaldian egindakoarekin, eskutitz batean idatzi zuen moduan: «...I was your pupil some years ago -how many? And since then I believe we never wrote each other (...) I did for my country all that I could- and hope still to give her more, when she needs it...»

Are gehiago. Miel Anjel Elustondok «Western Basque Festival» liburuan kontatzen du, besteak beste, Areilza joan zela Nevadan egin zen euskal jaialdi handi horretara duela oraintxe 50 urte, 1959ko ekainean (Areilza Espainiako enbaxadorea zen orduan AEBetan). Elustondok aipatzen duenez (http://www.susa-literatura.com/cgi-bin/liburuok.pl?lib=best16), 1959an ere amorruak zutik dirau:

«Dotore prestatu dituzte mahaiak. (...) Eta ikurrina ere nabarmen ageri da, Ameriketako Estatu Batuetako, Espainiako eta Frantziako banderekin batera. Horixe ez zaio gustatu Jose Maria Areilzari. Ikurrina, alegia. Min egin dio. Ikusi orduko egin du atzera. Edo aurrera. Batek jakin. Ezetz, ez dela mahaiburuan jarriko ikurrina handik ezkutatu arte. -Galarazita dago! Kendu bandera zikin hori nire begien bistatik! Galarazita dago!».

1937ko hitzaldia eta O'Brieni bidalitako eskutitzean zioena ez datoz bat, inondik inora, liburuarekin. Izan ere, «No pasarán» (sic) eta «Arriba, España!» (sic) izeneko kapituluetan azaltzen dena ezkondu ezinezkoa da Areilzaren portaerarekin.

Bidaia-narrazio horretan, «Mainly personal» izeneko kapituluan, O'Brienek Bilbo, Begoña, Portugalete, El Desierto (sic), hots, Barakaldo, Sestao, Santurtzi, Areeta, Algorta... aipatzen ditu, leku horien zenbait xehetasun emanez.

Kate O'Brien ezezaguna Euskal Herrian. O'Brien ezaguna da Irlandan. Ezaguna baino gehiago, zeren 1984tik urtero haren aldeko ospakizunak egiten baitituzte bera jaio zeneko herrian (http://www.kobweekend.com/). Beste aldetik, Eibhear Walshe-k dioenez, Kate O'Brien Irlandak XX. mendean eman duen idazlerik garrantzitsuenetarikoa da.

O'Brienen nobelagintzaz zenbait artikulu argitaratu dira eta tesi batzuk egin. Baina Euskal Herrian deus gutxi dakigu idazle irlandar horretaz. Hortaz, oso interesgarria izango litzateke Portugalete inguruan kokatzen den «Mary Lavelle» eleberria era on eta txukun batez euskaratzea. Ba ote dago inor prest gure txoko honetan lan hori egiteko?