Etxera trenez itzultzea, liburu erosi berrietan txangoak eginez, horra Durangoko Azokak urteetan eman izan didan atseginik handiena. Unetxo gozo hori, zurrunbilotik zurrunbiloaren oihartzunetan ihes egiteko. Azken urteotan ostera, hau dela edo bestea dela, ezin izan dut horrelako ihesaldi isilik gozatu. Eusko Trenek nire absentzia antzeman duen ez dakit. Ibilgailu horren kudeatzaileek Azokari begira ez daudela berriz, argi daukat. Garraio publikoaren erabilera indartzeko balio ahalko luke Azokak, ahalegintxoa eginez gero. Jaio ere, Durangoko zeremonia hori, autoa bakanek baino ez zeukaten urteetan jaio zen. Asteburu luzea baliatuz. Orain kontua zein da, eta, auto gabekoak adin txikikoak edo nagusiegiak direla, batetik, eta asteburu luzeetan euskaldun jende askok elurretara izaten duela gurago, bestetik. Azkenok Azokara, zertarako? Elurretara joan aurretik nahiz handik itzuli ostean erosi ahal dira-eta hango liburuak eta enparauak.

Horrelaxe joan dira nire inguruko literaturaren zale gehienak Durangokoaz paso egiten. Merkatu-plazatik aldentzen. Sortzaileetako askok ere, batik bat vasco eta euskal nahasteaz nazkaturik direnetakoek, aspaldi utzi zioten Tenpluko saltokietara agertzeari. Bestela ere etorri izaten direnen artean kezka nagusia, azken urteotan, horixe izan da. Erdal munduak irentsi duela euskarazkoa. Gutxiengoa garela hor ere. Eta halako batean standak itxi osteko negarrek gu batzuen bihotzeko krokodilo guztiak ito zituzten. Beste zerbait egin beharra zegoen. Behar hori erantzuteko asmatu dugu Ahotsenea, sortzaileen gunea. Euskarazko hitz eder bi elkarri lotuaz. Kantariek eta idazleek dugun ezaugarri hori, ahotsa, eta gure tradizioan etxeari eman zaion izena, enea. Ahotsenea, literaturaren eta kantuaren zale euskaldunen gunea. Berreskuratu ote ditugu eskiatzaile horietako bat edo beste? Baizkoan nago.

Berrikuntza da Ahotsenea, eta berrikuntzen harira datoz aurten eztabaidak Azokaren bezperetan. Zera, liburu elektronikoen kontu hori. Ingelesez eBook deritzona gurera iritsi. Irakurgailurik ez ei da salduko, bai ostera erakutsiko. Nago beti berandu gabiltzalakoan. Trenean oraindik, baina ez garraio publikoa hobesten dugulako. Zer dela eta ez da gailuak saltzeko guneren bat atontzen? CDk eta DVDak saltzeko ez dagoen lege berean, horra erantzuna. WiFi delakoa edukiko ote dugu? Ez gara asteburuak XXI. mendean zer diren ohartzera iritsi. Denda handietako batzuek ateak igandeetan ere zabalik izaten dituzte. Eguneroko bizimoduan ni neu ez naiz horren aldekoa. Alabaina, Durangoko Azokak ez du zerikusirik gure egunerokoarekin.

Ez da hori hemengo eztabaida gai nagusia, ostera. Liburu elektronikoen eztabaida industriari dagokion artean, Ahotsenea proiektua literaturaren edota musikaren zale hutsak direnei zuzendurik dator. Egungo egoeran eragina bilatzeko bide bi. Filosofia bi, baita ere. Noski baino noskiago, liburu elektronikoen kontuak zaleei eragiten die gehienbat. Baina ez da, nik irakurri dudala behintzat, horrela plazaratu. Liburugintzaren izenean mintzatu dira liburu elektronikoaz zerbait esan duten gehienak. Ahotsenean literaturaz eta musikaz hitz egingo da. Eta han zuzen-zuzenean aditu eta ikusiko den guztia-guztia Sarearen bidez mundu zabalean aditu ahal izango da. Ipiniko ote dute WiFi zera trenetan?

Berdin dio. Azokara erraz irakurtzeko literatura liburuak ekarriko ei dituzte eta, horra trenetan behar dena. Eta hegazkinetan. Gakoa da, ostera, liburuok kioskoetara ere iritsiko diren ala geltokira korrika batean goazelarik liburu-dendan geldialdia egiten segitu behar izango dugun. Berri pozgarriak, zeraren zeraz errealitatez bustiak.

Azokara hurrengo urteetan ez trenez eta ez autoz etorri ezinik geratu ahal direnak «Euskaldunon Egunkaria» auzian sartu dituzten erkideak dira. Izen bat aipatzearren, Joan Mari Torrealdai abenduaren 15ean Madrilen akusatuen aulkian jesarraraziko dutela gogoratzen naizen aldiro euskalduna izateaz lotsatzen naiz. Torrealdairen liburu erraldoi hura gabe ez nintzatekeen iritsi naizen orrialde honetara iritsiko. Azokaren historia den historialaria, eta euskalgintzan eragin nabarmena ukan duten beste lagunak, auzipeturik. Hau lotsa! Eta ez dira lotsaz urtzen egungo gobernuetan diren horien aspaldiko lagunak? Eta harako gobernu hartan egonik «Euskaldunon Egunkaria»-ri akusazio larriak egin zizkietenak, ondo egiten ote dute orain lo, kameren eta fokuen jomuga izateari utzi diotelarik? Hor uzten ditut galderak. Bestela, eta gobernuak gorabehera, ez gara gai izan Estatuaren kolpeari behar bezainbesteko indarrez erantzuteko. Azokaren antolatzaileek zerbait ikusgarria eta agerikoa antolatu nahi izan dute auzipetuen alde. Abenduaren 15ean hasiko da euskarazko kazetaren itxierari buruzko epaiketa, eta, hala, domeka honetan, hilak 6, Azokan ekimen garrantzitsu bat izango da: «Azoka hustu, plaza bete». 12.00etatik 12.15 arte elkarretaratzea egingo dute, Durangoko Azoka ondoko plazan. Egunkariaren Alde Kultur Elkarteak egin du deia, eta Gerediaga elkarteak -azokaren antolatzaileak-, Euskal Editoreen elkarteak, Euskal Idazleen elkarteak eta Galtzagorri elkarteak bat egin dute deiarekin. Han izango gara guztiok. Duintasuna da jokoan duguna. Gogoratu, lagunok; Azokan ateratako argazkiez hornitua Joan Mariren aipatu liburua. Beraz, zer diogu Joan Mariri, zer beste auzipetuei. Duintasuna erakustea, bederen. Eta nago duintasuna erakutsi nahi izango dutela gazte atxilotuak, zertuak (nire buruaren zentsura hemen) eta kartzelatuak. Ez dakar eguraldi onik, ez, Azokaren egunetarako.

Duintasuna, bada. Liburu elektronikoak gora, Azokan sortzaileen parte hartzea behera, beharbada konturatu ere ez gara egin. Huts-hutsik euskaraz diharduten argitaletxeak bi dira. Batak sorkuntza argitaratzen du, eta Susa du izena. Besteak itzulpenak argitaratzen ditu, eta Igela du izena. Beraz, igelaren susarean dago gure etorkizuna. Sorginen eta halakoen magia-erritoetan sartu beharko dugu, bada. Durangoko urteroko akelarrean parte hartu nahi duzuenok duintasunaren goren maila, nire uste apalean, non den jakin dezagun gogarazten ditut argitaletxe bion izenak. Besteren bat baldin bada, jakin nahi nuke horren izena, barkamena bertatik bertara eskatzeko.

Gainerakoan Azokako beste titularrak aldez aurretik emanda daude. Krisia aipatuko da. Salmentena, inondik ere ez sorkuntzarena. Edo sorkuntzatik bizi diren sortzaileena. «Bide makurrean sarturik» ei dabilen musikaren mundukoena, hain zuzen. Literaturak, jakina denez, ez dio ogia bakanei baino ekartzen.

Titularretan, gero, zein hedabidek «bere» idazleak, zera, delako hedabidearen ideologiari kalte-edo egiten ez diotenak. Lehenik eta behin, Madrilen bedeinkatu dutenak, hango Gortean esaten dena baita hemen salmentetan eragina duena. Eta han saria ez zaio edonori ematen, ez jaun-andreok. Gero, begira, konfliktiboak ez diren izen batzuk. Azkenik izen batzuk, vade retro, ezta aipatu ere. Beraz, Charly Parkerrek bezalaxe esan dezaket, «hau bihar irakurri nuen». Bihar non zein idazle eta zein musikari ez den aipatu ere egingo nuke apustu, eta zeini emango zaion titularrak lepoa jokatu. Bihar idatziko dutena, bart irakurri nuen nik. Zera, eta gero balantzeak! Balantzeak, bai. Baikorrak izango dira, urtero bezala, daturik eman gabe. Datuak, zertarako? Ikusi al duzue inoiz baserritarrik behi horrek zehatz-mehatz zenbat litro esne ematen duen edo soro hartan zenbat kilo patata bildu duen argi esaten? Horretan Durangoko Azokak lehengo lepotik burua. Eta ni neu lepoko minarekin, aipatu behar ez diren sekretu publikoak sekreturik gabe aipatzen. Oi nire lepoko mina.

Lepoko mina, bai. Horixe egin izan zait azken urteotan Durangon. Izen-logo jakin bat eta bera hainbeste lekutan errepikatuta ikusiz lehenik, eta horiei lar ez erreparatzeko gero, balantzaka ibili izan naiz Azokan. Gaitz sendaezina nirea, itxuraz, azken urteotan itzuli egiten zait-eta Landakoko kaleetan barrena. Zertaz ari naizen ohartu ez zaretenoi, zorionak. Min bat gutxiago. Hori bai, gure neurriaren neurria neurtzeko lekua baldin bada Durango, ohar gaitezen han erakusten dena lepo bik ekarria dela. Denean dagoen izen-logo horixe da lepoetako bat, eta kargaren erdia-edo berak dakar eta berak daroa. Bigarren lepoa, beste erdia-edo dakarrena eta daroana, gainerako izen-logo guztien artean daramate.

Azkenik, etxera zein minek jota itzuliko diren ez dakitenen periferia ere hortxe izango da. Eguraldiaren mende izango baitira, Landako horretan sartu ezinik. Bada, nire aldetik zinez eskertuko nuke pabiloi edo tegi handi horren inguruan ganorazko saltokiak jarriko balira. Humanitarioagoa eta estetikoagoa litzateke. Eta estetika hori oro har Afrikako zokoetakoa izaten denez, argiturik geratuko litzateke azoka hitzaren jatorria non den. Zokoan. Horixe ba. Hantxe izango gara, inork azken egunotan ekarri digun eguraldia eta hori konpondu gura «egurraldia» ekartzen ez badigu, behinik behin, eta beste titular batzuetara behartu. Hauek titularren bezperak dira eta, ea ba ez dudan denean igartzen.