Javier Amoros Portugalete eta Algorta lotzeko ibilbide laburra egiten duen txalupako gidaria da. Bere aita bezala. Bere aitite bezala. Halere, orain dela urte gutxira arte ogitegi batean ari zen, uretatik urrun. Aitari erretiratzeko garaia heldu zitzaionean, gauzak aldatu egin ziren, «txikitan esaten nion ez nuela inoiz bere lanbidea hartuko, baina azkenean…». Patu kontua, agian? Amorosek argi dauka berak gidatzen duen ontzia historia handikoa dela. «Portugaleten aurkitu diren artxiboei kasu egiten badiegu, bi erriberen arteko ibilbide hau 1492. urte inguruan hasiak ziren egiten ontzi bidez». Getxo eta Portugalete, bi hirien arteko komunikazio bideak ezinbestekoak izan dira betidanik, eta helburu horrekin, eta joan-etorria arintzeko, 1893. urtean, Bizkaia Zubia eraiki zuten, bi hiriak lotzen zituena. Urteetan zehar, bi igarobideek era naturalean partekatu dute lekua, 1937an tropa faxista espainolek zubia suntsitu zuten arte. «Zubia hautsi zutenean, garaiko Portugalateko Udalak bere gain hartu zuen txalupen zerbitzua, eta horren antolakuntzaz eta finantziazioaz arduratu zen. Hortik gutxira, txalupa gidarien elkartea sortu zen, geure interesak babesteko». Lagun eta etsai Zubia berreraiki egin zen urte batzuk geroago. Hala ere, zubi eta ontzien arteko harremana nolabait bi aldekoa izan da, zuri-beltza, gazi-goxoa. «Bizkaia zubia oso garrantzitsua da guretzat, erreferentzia, eta bere kudeatzaileekin erlazio ona daukagu». Halere, zubiaren ospe horrek badu alde negatiborik, «jendeak orokorrean zubia erabiltzen du soilik, eta gu ahaztuta geratzen gara, bigarren maila batean. Ez zait bidezkoa iruditzen», kexu da Amoros. Egoera hau nolabait zuzentzeko, txaluparien elkarteak Getxo eta Portugaleteko udalekin bilera izateko nahia agertu zuen, baina emaitza eskasekin. Udal hauteskundeen ostean, Portugaleteko alkate berriak lehendabiziko aldiz batzarra egin zuen txalupa gidariekin.«Asko poztu ginen, ezusteko ederra izan zen, polita. Alkateak gu babesteko konpromisoa hartu zuen batzar horretan». Dagoenean bonbon... Nahi gabe, bizitzak egunerokotasunaren protagonista bihurtu ditu txalupa gidariak. Bizkaia zubian lanak egiten aritu dira azken egunetan, eta beraz, ez zegoen bertatik igarotzerik. «Nolabaiteko samina sortzen du orain jende guztia hemen ikusteak, urte osoan pasatzen ez direnak. Ulergarria da egun guztietan hona ez etortzea, baina sikiera astean behin pasatzea ondo legoke». Haserrea nabarmena da Amorosen hitzetan. «Txarrena da, gainera, laudorioak entzun behar dituzula, hona inoiz etortzen ez den jendearen eskutik», adierazi du. 30 zentimoren truke minutuko bidaia egin daiteke. «Gure prezioak bost urtetik bost urtera zentimo batzuk igotzen dira, eta horrekin ez dugu askorik irabazten. Askotan esan dugu prezioak gora egin behar dutela ekonomikoki bideragarria izateko, baina ez digute kasurik egiten».

«Betidanik egon da zerbitzu hau, bai gure aiton-amonen sasoian, bai birramona eta birraitonenean ere». Eta ulertzekoa da, Pasai Donibane eta Pasai San Pedro herri bereko bi auzo izanda eta elkarrengandik berrehun metro eskasera egonda ere, Oiartzun ibaiaren bokaleak banatzen baititu. Mitxel donibandarra da eta 51 urte ditu. Hauetako hiru daramatza “Jose Antonio” eta “Josune” txalupekin bi auzoak elkartzen, enpresak hamar urte eraman arren. «Garai batean arraunean egiten zen zerbitzu hau, eta Antxora eta Trintxerpera ere eramaten zen jendea». Autobus zerbitzuak, ordea, lekua kendu zien hauei. Dena dela, mantentzen den zerbitzu honek oraindik ere berebiziko garrantzia dauka, hainbat kilometroko buelta ekiditeko balio duelako. Okinak eta postariak, adibidez, txalupa hau erabiltzen dute Donibane hornitzeko. Gainera, Pasaiako udaletxea Donibanen dago, nahiz eta auzo hori egon besteengandik aldenduen, eta herritarrek bertara joan behar dutenean ere maiz erabiltzen dute txalupa zerbitzua. Herritarrez gain, turistak eta bazkaltzera joaten diren langileak izaten dira erabiltzaile nagusiak. Donibanen jatetxe asko eta ezagunak daude, eta ohitura dago bertara sabela betetzera hurreratzeko. «Behin, diru zorroa hemen ahaztu zuen batek, 200 bat eurorekin. Handik ordu bira-edo agertu zen berriz ere, bazkaria ordaintzekorik ez zuela konturatu zenean. Zorionez, hemen zegoen, eta ontziko arduradunak ezetz esan arren, 20 euro hartu eragin zizkion». Jendea beldurrak dela ere sartu izan zaion arren txalupara, Mitxelen esanetan arriskurik ez dago: «Beldur gehiago izan behar zaio errepideari txalupa honi baino!». Alde handia dago negua eta udararen artean, eta eguraldiak ere majo baldintzatzen du txalupa darabilen jendearen kopurua. Turista gutxi ibiltzeaz gain, euria egiten duenean jendeak askoz gutxiago erabiltzen baitu bateltxoa. Hala ere, aste barruan goizeko sei eta erdietarako martxan dago. «Jende oso gutxi ibiltzen da, langile apur batzuk San Pedrora autobusa hartzera, batez ere». Udaran zehar ofizio gogorra ez den arren, alde handia dago negu partean, Mitxelen esanetan. Haizea, elurra edota euria ei dira ofizio honen ajerik gogorrenak, hotza hezurretaraino sartzen baitzaio orduak txalupan ematen dituen edonori, «dagoenean, badia sarreran gogor jotzen dute eta». Errepikakorra dela ere onartu digu, etengabe bidaia bera egiten baitute ordu luzeetan, gaueko hamaikak edo hamabiak arte, astegunaren arabera. Inguruko auzoren bateko jaiak ospatzen ari direnean, beranduagora arte ere bai. «Jendea afaltzetik edo auzoko jaietatik bueltan datorrenean, zintzo ibiltzeko esan behar izaten zaie», nahiz eta ez duen inoiz hori dela-eta arazorik izan.

Aparteko bistak ikusteko aukera paregabea eskaintzen du Hondarribiaren eta Hendaiaren arteko txalupako bidaiatxoak. Udarako egun eguzkitsu batean bertatik garbi asko ikusten dira Aiako Harriak, Larrunen gailurra eta antenak, Hondarribiko eliza eta gaztelua, Hendaiako etxe txuriak eta Txingudi badia luze eta zabala. Bidaiariek, kamera eskuetan, gupidagabe betierekotzen dute beren seme-alaba txikien aurpegitxoetan islatzen den interes falta eta inguruan kulunka goxoan dauden txalupa politak. Enrike marinelarekin batera aritzen da Axier patroia, eta «txinguditar» dela esanez definitzen du bere burua, Hendaia, Hondarribi zein Irunekin loturak dituelako. Itsasora ateratzen diren turistentzako ontzi batean gida bezala hasi bazen ere, gero marinel egin zen eta orain patroi dabil, “Rekalde” eta “Leire II” txalupa bizkaitarrekin Gipuzkoa eta Lapurdi lotzen. «70eko hamarkadan bazegoen tipo bat ‘txipironera’ batekin Hondarribitik Kanetara bidaiak egiten zituena. Gero beste zerbitzu batzuk agertu ziren eta hau desagertu egin zen. Duela hamazazpi urte hasi ginen gu. Bi ertzak elkartzen ditugu eta hamabost kilometroko buelta ekiditen dugu zazpi minututan eta zazpirehun metrotan», kontatu digu patroiak. Dena dela, herritarrentzat baino, zerbitzu turistiko gisa funtzionatzen dutela dio. «%80 turista frantsesak dira. Pintxoak jatera eta afaltzera joaten dira Hondarribira, fama handia dauka-eta. Ez hainbeste oso onak direlako, publizitate gehiegi egin zaielako baizik, nire ustez. Berdin du euria edo eguzkia dagoen, beti pintxo bila». Teorian herri arteko garraio zerbitzua eskaintzen duten arren, funtzio erreala arras bestelakoa da. «Arreta jarri behar da bezeroekiko. Beti galdezka, zer ikus daitekeen, autobusen ordutegiak zeintzuk diren, Donibane Lohizunera nola joan daitekeen, ile-apaindegia non dagoen, arrainik onenak edo freskoenak non eskura daitezkeen... Nik esango nuke ia-ia turismo bulegoaren luzapen edo adar bat garela». Eskertu egiten dute bertakoa izatea informazio hori guztia eskuratu ahal izateko. Bi enpresa ezberdinek betetzen dute zerbitzu hau: bata hondarribiarra eta bestea hendaiarra, honen ugazabak Parisekoak diren arren. «Saiatzen gara ondo konpontzen, pertsona gisa tratatzen. Baina ez dira euskaldunak, eta ondorioz harremana hotza da. Lantzean behin etorri izan da Iparraldeko langilerik. Orduan askoz ere tratu hobea eduki izan dugu». Euskal Herria bitan banatzen duen muga administratiboa lotzeak badauka parekotasunik, bere ustez, marokoar eta espainiar estatuak lotzen dituzten paterekin. «Berez, berdina da; badaude bi lur, itsasoa tartean eta ontzi bat biak lotzeko. Beteta goazenean guk ere esan ohi dugu ‘patera’ garela. Ezberdintasuna jendea gurekin nahi duelako ibiltzen dela, eta ez horretarako beharra duelako. Arrazoietan dago ezberdintasuna!». Istripurik izan ez badu ere, “Ama Guadalupeko”-ak bandera bat irabazi zuela eta, andre bat txapliguak jaurtitzen ari zela Hondarribiko moilatik, nahi gabe guztiak batera piztu zituen eta barkuaren kontra joan ziren: «Ihes egin zioten eta gure gainera etorri ziren. Neska bati eskuan jo zion, beste bati besoan, sabaian zulo bat egin zuten, flotagailu bat zulatu ere bai...». Ez omen dago, beraz, aparteko arriskurik Hendaia eta Hondarribiren artean bidaiatzeko, estropadazaleen deskuiduak ez badira.