Generalitatean daukan karguak ez dio kantaldiak eskaintzeko denbora gehiegi uzten. Donostiarako salbuespena egin du, ordea, kaleratu berri duen «Ez dugu etsiko» (Elkar) diskoa aurkeztuko baitu hilaren 30ean Victoria Eugenian. Lotura handia du hiriarekin, «bertan hasi nintzen euskara ikasten, politikan, presondegia ere bertan ezagutu nuen, nire lehen abestiak egin nituen Perturrekin...». Hogei kantu bildu ditu diskoan, 1976an Belodromoan egindako jaialdian grabatutako «Irailak 27» argitaragabeko abestiarekin hasi eta «Txalaparta» mitikoarekin bukatuz, azken hori 2006an Tolosako Leidorren grabatua bertako orfeoiarekin. Via Fora jatetxean jarri digu hitzordua, Donostiako kataluniarren topalekuan.

«Ez dugu etsiko» deitu diozu antologia honi. Oraindik asko dago egiteko?

Bai orduan eta bai orain, jarrera pertsonal bat da. Txiki eta Otaegi fusilatzen dituztenean, «Irailak 27» kantuan, esaten du «borroka ez da bukatu ondiño, ez da bukatuko, Euskal Herria askatu artio, ez dugu, ez, etsiko». Oso mezu politikoa zen eta «Ez dugu etsiko» kantuak ere mezu bera du; Pete Seeger abeslariari ere entzuten genion «we shall overcome»... Garai hartan eraiki behar genuen herri biluzi bat, zeinean hizkuntza egoera lastimosoan zegoen, estruktura politikorik ez zegoen, diktadura baten menpean geunden... Erraietatik ateratzen zitzaigun. Baina berrogei urte pasata, badaude beste motibo batzuk ez dugula etsiko esateko. Pentsatzen dugunean Euskal Herriak bere burujabetasuna ez duela lortu, oraindik ere eskubide batzuk urratuak izaten ari direla... Hemen gaude eta hemen egongo gara esateko modu bat da.

Jada 41 urte pasa dira lehenengo kantaldia egin zenuenetik eta aldarrikapenak mantendu egiten dira. Zerbait aldatu da?

Arlo askotan, zorionez, aurrera egin dugu. Nire bizitzan eta kantagintzan bi ardatz daude: euskaltzaletasuna eta abertzaletasuna, eta batean zein bestean, badago egiteko franko. Euskara hobeto dago orain berrogei urte baino, baina ez dago beharko lukeen tokian. Aberri bezala, gauden egoeran gaude eta egin beharko ditugu pausuak aurrera, bestela komunitate autonomo bat bezala geldituko gara.

«Irailak 27» kantuarekin zabaltzen duzu diskoa. Esanahi berezikoa, ineditoa izateaz gain.

Herri Irratiak 1976an antolatu zuen «24 ordu euskaraz» ekitaldia eta eguna biribiltzeko jaialdi erraldoi bat egin zen Belodromoan; Iturengo dantzariak, Benito, Mikel, Xabier, milaka pertsona, kristoren giroa... Garai hartan, poliziak euskararik ez zekienez, kantatzea bai, baina editatzerik ez zegoen, zentsurarengatik. Eskerrak Herri Irratiak gorde zuela eta horri esker errekuperatu dugu. Kantua irailaren 28an idatzi nuen. Negarrez ari nintzen, kolpe izugarria izan zen Txiki eta Otaegirena, sentitu genuen amorru horrek sortarazi zidan lehenengo testua eta gero kanta, berehalaxe. Horrelako sentimendu sakon eta indartsuak sentitzen dituzunean, ateratzen ahal da horrelako abesti bat.

Aitzindari izan zineten garai hartan euskal kantagintzan. Ikusten duzu erreleborik ote dagoen?

Ez Dok Amairu, Haizea, Txomin Artola... estilo bertsuko kantariak izan baziren. Gero, Araban behintzat, Hertzainak, Potato, Mirotz... Horiek lortu zuten euskara eramatea lehenago existitzen ez zen arlo batzuetara. Gero beste talde asko eta asko etorri ziren. Badira sei urte Euskal Herritik kanpora nagoela eta ez dut estuki jarraitzen bertako egoera. Musika momentu konplikatua ari da pasatzen, batez ere zuzenekoa. Baina uste dut, oro har, irabazi egin dugula. Arlo ezberdinetan badago musika adierazpena eta euskarak badu bere tokia. Hori, garai batean egin zen lanaren ondorio ere bada.

Oso kritiko agertu izan zara kultura jasaten ari den murrizketekin. Nola egin aurre?

Estatu mailan oso mezu suntsitzaileak bidali dira. Batetik, zergen aldetik, eta, bestetik, lotura eginez kultura entretenimenduarekin. Joko horretan ezin dugu erori. Hori horrela izanda, uste dut gure politikariek eta kultur munduko eragileek lan egin behar dutela konbentzitzeko kultura oso garrantzitsua dela, bere osotasunean. Badago arlo bat herri kultura dena, normalean elkarteei eta boluntarioei esker bizi dena; gero badago erdi profesional erdi musu truk egiten dena, eta, azkenik, badaude enpresa autonomoak, txikiak, ertainak, kultura dutenak bere zeregin. Mundu horrek sortzen ditu lanpostuak, neur daitezken etekinak eta intangibleak: sormena, diskurtso kritikoa eta oro har baloreak. Hizkuntzarako, giza harremanetarako, ekonomiarako... denerako da ona herri kultua izatea. Hori ahazten badugu, gaizki goaz.

Orain ICECeko zuzendari lanetan zabiltza. Zein da organismo horren eginkizuna?

Lanean ari gara kultur enpresei nolabaiteko laguntza emateko, lineak diseinatzeko, estrategiak aurrera eramateko. Errealitatera jaitsi behar dugu eta ikusi antzerkian zer egiten den, zirkuan, musikan, literaturan... Guztia ikusi eta erabakiak hartu. Zer egin nahi dugu? Badakigu, esate baterako, zinema oso garrantzitsua dela Katalunian. Era analogikoan oso garrantzitsua izan da; era digital berrian, berriz, zer egin nahi dugu? Enpresek euren bidea egingo dute baina guk lagundu egingo diegu bidea egin dezaten. Ez gara ordezkatzen ari, laguntzen baizik.

Euskal Herrian ba al dago pareko figurarik?

Nik esango nuke kultura diputazioen konpetentzia dela gehienbat, ez dut ondoegi ezagutzen. Jaurlaritzak badu halako ikuspegi orokor bat, baina aurrekontuaren parterik handiena EITB eta halako ardura orokorreko programek eramaten dute. Gero badu Etxepare Institutua, Kataluniako Ramon Llul-en parekoa, batez ere kulturaren espresioa kanpoan ezagutzera emateko. Gu bezalako instituturik ez dago, eta nik uste beharrezkoa dela estrategia nazional bat.

Askotan inbidia pixka batekin begiratzen dugu Katalunia aldera, hizkuntza gaietan batez ere, eta politika arloan gero eta gehiago. Zein ikaspen hartu beharko genuke handik?

Badago bat. Katalunian gertatzen ari dena gehiago da prozesu soziala prozesu politikoa baino. Aldiz, Euskal Herrian azken urteetan eta historikoki, burujabetzarako prozesua oso politikoa izan da. Ibarretxek bere saiakera egin zuenean, oso prozesu politikoa zen, bake prozesuak izan diren bezalaxe. Bagenuen abertzaleen arteko zatiketa ere. Orain, ETArik ez dagoenean, ez dugu barkamenik izango ez badugu lortzen abertzaleen arteko estrategia bateratuan gutxieneko batzuk adostea. Katalunian arrazoi askorengatik, gizartea oso inplikatuta dago. Irailaren 11n gertatu zena olatu baten antzekoa izan zen. Bi urte lehenago ere bai, Auzitegi Konstituzionalaren erabakia zela-eta egindako manifestaldian. Jendeak ikusi du ez dagoela beste biderik independentzia baino. Eramaten ari diren 16.000 milioi euro horiekin, askoz ere hobeto biziko ginateke. Katalunian prozesua geldiezina bada, prozesu sozial bezain politikoa delako da. Euskal Herrian iruditzen zait, beharbada, kontzertu ekonomikoa izateak, alde ekonomikoa bideratuta dagoenez, jendea desaktibatu egin duela; Katalunian, berriz, kontzertua ez izate horrek onerako kondizionatu du prozesua. Oso paradoxikoa da baina horrela da.

Asteartean bertan adostu zuten Esquerrak eta CIUk erreferendum bat egitea.

Hori nire ametsa da; Euskal Herrian lortu ahal izan ez duguna, Katalunian lortzeko bidean dago. Iritzi ezberdineko abertzaleak jarri dira lanean eta ez zen batere erraza. Azkenean, arlo sozialean oso ideia ezberdinak dituzten alderdiak dira. Baina lehentasunak jartzen direnean, Eskozian esaten ari diren moduan, ikusten bada emantzipazio nazionala behar dugula denok hobe bizi gaitezen, jar gaitezen ados horretan behintzat. Azkenean lortu dute. Ni oso optimista naiz eta nire sentsazioa da bi urte barru Katalunian erreferendum bat izango dugula. Gainera prozesu geldiezina da; gero herriak esan beharko du independentzia nahi duen ala ez. 2014an 300 urte betetzen dira Kataluniak Sezesio Gerra delakoan eskubideak galdu zituela, eta oso data sinbolikoa da noski.