Joseba TAPIA | Trikitilaria
«Ez naiz testu onak egiteko gai eta musika jarriz neure egiten ditut»
Egonarri txikiko mutila izan da Joseba Tapia, eta orain, adinarekin, otzanduko zela espero genuen arren, ez du, bada, itxurarik, disko bat ateratzen duen aldiro leiho berriak irekitzen baitizkigu. Soinu txikiaren birtuosismoa eginez abiatu zen eta soinu txikia jotzen jarraitzen du, baina kantuan aurkitu du bila zebilen bidea. Etxean testu mordoa du begiz joa, musika jartzeko zain. Berak egin nahiko zituzkeen testuak dira. Eta musika jarrita bereganatzen ditu.
Soinu txikiari kea ateratzen dion trikitilaria da
Joseba Tapia, baina birtuosismoak muga estuak dituela oharturik, bide berrien
bila abiatu zen, eta ibilbide luzea bezain bitxia egin du geroztik. Ibilbide
horren azken geltokia izan da “Real politik”, kantuak protagonismo erabatekoa
duen diskoa.
Zure ibilbidean bada etapa bat ospea eman zizuna eta orain bazterrean utzi nahi duzuna: birtuosismoarena. Garaiko moda bat izan al zen?
Birtuosismoak erantzun zuzena du: jendearen txaloa jasotzen duzu berehala. Txapelketan bariazio bat egiten genuenean, jendeak txaloarekin eskertzen zuen. Munduan barrena ibili garenean ere, folk jaialdi handietan esate baterako, horixe da neurtzen dutena. Denbora gutxian jendea zutik jartzea lortu behar du soinu-jotzaileak. Horretan oso ona den jendea ezagutu dut, eta horretan dezente ondo moldatu izan garela uste dut Letu eta biok. Geure buruak frogatu ditugu eta badakigu deigarriak izaten ere.
Orain egin nahi duzunerako erregistro hori antzua al da?
Nik uste dut etapa hori ona dela eskola bezala eta hortik pasatu beharra dagoela. Beharrezkoa da teknika menderatzea. Agertokian ere jakin behar da egoten. Baina birtuosismoak nekatu egiten du hirugarren ikustaldian. Guk jazz mundua asko maitatu dugu; oso zaleak izan gara. Arreglo zailetan nabarmentzen eta inprobisazioan ere asko saiatu izan gara. Nik baloratzen dut baliabide hori, baina baditu bere mugak.
Trikitilari zaharretan ezagutu al duzu joera hori?
Ez. Trikitilari zaharrak ikasita bezala jotzen saiatzen ziren eta horri deitzen zioten ondo jotzea. Gure belaunaldia, berriz, behar zen bezala ez jotzen saiatu gara. Zaharrentzat garrantzizkoa da pieza den horretan jotzea. Guretzat, aldiz, zen bezala ez jotzea zen garrantzizkoa. Zenbaitek bataiatu ere egin du joera hori, eta inprobisazio deitzen genion horri baserrian fantasia deitzen zioten. Oso termino dotorea dela uste dut. «Horrek fantasia egiten du», esaten zuten. Trikitilari zaharrek ez zuten hori onartzen.
Zer adinekin gainditu zenuen etapa hori?
Nahikoa berandu, eta ez dakit erabat gainditu dudan ere. Hiru Truku izan zen etapa hori alde batera uzten lagundu zidana. Ordurako trikitilari birtuoso izateagatik ezaguna nintzen. Txapelketak utzi eta diskoak egiten hasita nengoen. Hiru Trukurekin hasi eta aldaketa izugarri batean aurkitu nintzen. “Frantziako andrea”, esaterako, melodia soila joarazten zidaten. Trikitiaren munduan askok diskoa entzun eta erabat alferkeriari emana nenbilela pentsatuko zuten. Arropa guztia kendu eta geratzen den hori nahi zuten. Ruper Ordorika eta Bixente Martinez ordurako kilometro asko egindakoak ziren, eta aspaldiko kantua berreskuratu nahi zuten. A cappella kantatutako doinuak ziren, beraz. Nola ekarri gurera kanta hori esentzia gehiegi aldatu gabe? Guk modernotzat geneukan musika anglosaxoia, jazza, inprobisazioa eta birtuosismoa alde batera utzi behar nituen. Hala ulertu nuen Hiru Truku, eta ederra iruditu zitzaidan ahalegin hori. Soinua bera ere baliabide komertzialetatik kanpo jarri genuen. Halako sotiltasun bat transmititzea lortu zuen, kantu tradizionalaren berezko edertasuna agerian utzita.
Horiei esker itzuli al zinen koplari zaharrengana Amurizaren bidetik?
Nik ez nuen koplarik ezagutu oso gero arte. Guretzat trikitirako koplak bertsolaritzarekin lotuta zeuden, Agirrek edo Lazkanok eginak ziren. Lajaren lehen diskoak, Egańazpirenak eta beste hainbatenek bertsolariek egindako hitzak zituzten. Ez ziren koplak. Amurizak beste genero bat zela erakutsi zidan. Osabaren eskolan dantzarako errepertorioa ikasi nuen gehienbat, tangoak eta pasodobleak. Instrumentalak ziren gehienak. Elgetak pandero-jotzailerik gabe jotzen zuen gehienetan, eta Sakabik berak eramaten zuen panderoa erromerian norbaitek jo nahi bazuen. Disko grabazioekin etorri zen trikitilari bikotearen figura, beharbada Bizkaian lehendik zegoena, baina gurera galduxea iritsi zena. Pandero- jotzaileak hitzak behar zituen eta bertsolariengana jo zuen. Nik Amurizari esker ikasi nuen kopla zer zen. Nolabait Hiru Trukuren etaparekin lotuta dago aurkikuntza hori, baina geroagokoa izan zen.
Noiz aurkitu zenuen anaia bikia, Koldo Izagirre?
“Apoaren edertasuna” egin genuenean. Bion lana izan zen eta berari esker poesia irakurtzen hasi nintzen serio. Poesiak erakutsi zidan zertarako erabili behar nuen urteen poderioz metatutako abildade hori. Hor aurkitu nien erantzun bat neure buruari egiten nizkion galdera askori. Kantuan aurkitu dut nik bila nenbilen bidea, edukiaren eta estetikaren arteko oreka. Nire lanari funtsa aurkitu nion.
Trikiti soila edergarri bakarrik dela uste al duzu?
Ederra eta polita da trikiti soila, baina eskatu beharko diogu, bada, zerbait gehiago. Trikiti soilak badu lekua gaur; inoiz baino leku handiagoa duela esango nuke. Euskal Herrian ere igande goizero entzuten da trikitia tabernetan. Bestalde, trikitia euskal kulturak esportatzen duen estetika garrantziz- koena dela uste dut. Trikitia izugarri ondo ulertzen du jendeak munduan: exotikotasun bat dauka, birtuosismotik ere badauka, oso moderno egiten da eta estetikoki ulerterraza da, estilo klase hori oso zabaldua dagoelako munduan. Eta ederra da. Baina gero eta folklorizatuagoa daukagu trikitia, eta arriskutsua dela uste dut. Euskaldunon esentzia bat izango balitz bezala ulertzen dute askok trikitia, txalaparta edo alboka, baina hautu estetiko bat baizik ez da, diferentzia markatzeko. Begira euskaldunak nolakoak garen, nola dibertitzen garen. Nahiz eta gero egune- rokoan musika espainola entzun. Gezurretan ari gara. Ez garena garela esanez.
Ez al dugu, bada, euskaldunok identitate estetiko bat izateko eskubiderik?
Bai, bai. Baina estetikak mezu aurrerakoi bati lotua behar duela esan nahi nuen. Estetika hutsean oinarritu ordez mezu egoki batekin doble balio du kantuak. Euskal jaietan edo euskal ezteietan lagunak baserritarrez jantzita ikusten ditudanean pena ematen dit. Ikuskizun pobrea iruditzen zait, noiz eta baserri mundua txiki-txiki eginda daukagunean.
Lehen esan duzunez, kantuan aurkitu zenuen bila zenbiltzan bidea edo funtsa.
Kantuak mezua eta estetika bide berean lantzeko aukera ematen dit. Beste modu batera esanda, barruan ditudan kezkak agertzeko bidea ematen dit kantuak.
Mezuaz ari zara eta hitz egin dezagun ideologiaz. Zureak ez dirudi ezker ideologia ortoxodoxoa denik, baina keinuak ageri dira. Diskoaren liburuxkan igitai bat jarri duzu.
Galdera ikur bat da. Marxismoa eta sozialismoa goitik behera errebisatu ditugu, baina beldur naiz ez ote duen jendeak azkarregi baztertu utopia hura; kapitalismoa ez du dagoeneko inork errebisatzen. Lehen ezkerreko zirenek ere ez dute dagoeneko ezkerraz hitz egiten. Diskoan agertzen diren mezuek gehiago dute, hala ere, autokritikatik eta ironiatik beste ezeretik baino.
Lopetegi bertsolariarekiko mirespen izugarria nabari zaizu, esaterako. Errepublikanoa zelako edo baztertua egon omen zelako?
Baztertua egon da errepublikanoa zelako, elizkoia ez zelako, komunista joerakoa zelako. Baina ez dut horregatik bakarrik ekarri nire diskoetara. Uste dut bertsoetan daukan mailarik ez zaiola onartzen, baina niretzat maila izugarria erakusten dute: «Aberatsaren merioz dator hemengo nahaste osua/ oinpean beti eduki nahiak langile edo behartsua», hasten den sorta horretan erakustaldi izugarria egiten du. Garaiko gizarte arazoei buruzko ikuspegi argia du; lekukotza izugarria ematen du eta bertsolaritzari falta zaion alderdi bat lantzen du maisuki.
Zergatik joan zara «Real politik»en genero berrien bila?
Aberastu egiten dutelako testua. Erregistro asko menderatzea ona da gero egoki erabiltzen jakinez gero. Nik horri mestizaia deitzen diot, kanpoko ederra gurera ekartzeari. Zergatik ez ekarri Quebec-ko doinu eta estruktura berriak? Edo Joseph Khosmaren doinu kultua? Edo Kurt Weill-en kabareta?
Trikitia beste genero batzuekin nahasten aspaldi samar hasi zinen zu.
Askok diote ni izan nintzela aitzindari, ni naizela jarrera horren aita; ez nau horrek harrotzen. Ez dut horrelako tituluen beharrik. Modako erritmoetan trikitia sartuta arrakasta lortzen genuen: lehendabizi trikirocka egin genuen, ondoren trikirapa, gero trikipopa. Baina azaleko arrakasta horrek gero iraupen txikia izaten zuen, barrenetik hutsa zegoelako seguruenik. Hala ere, nik ez ditut esperimentu hauek kondenatzen; trebatzeko balio dute. Beste musikariekin inprobisazioa lantzea, formula jazzistikoan edo blues estrukturetan, interesgarria izan da niretzat. Beste musikariekin ondo pasatzeko balio izan dit teknika horrek, eta gozatu ere egiten da. Ńako Gońi eta bion artean elkarrizketa musikal polit askoak sortu izan ditugu elkarrekin jo dugunean. Jendearentzat erakargarria da hori ikustea.
Kantuan aurkitu duzula zenioen sortzaile bezala nahi zenuen bidea. Disko honetan muturreraino eraman duzu testuaren garrantzi hori?
Testuari jarraiki egindako kantuak dira. Ez dut esango testuekin maitemindu ondoren eginak direnik, baina horrelako zerbait gertatu zait kantu bakoitzean. ‘Honekin kantu bat egin behar dut. Honek merezi du. Hau publikoan kantatu behar dut’, nioen neure baitan. Eneko Barberenaren testuak segituan eraka- rri ninduen, bazuen erritmo propioa, bazuen ironia, erraz ulertzeko mezua, polita... Joxerra Garziaren lanak gehiago ezagutzen ditut. Banuen beste testu bat Joserrarena mahai gainean gelditu dena gerorako. Musika jarri nion baina ez nintzen gustura gelditu. Buelta gehiago eman behar diot. Ez dira beti gauzak uste bezain azkar ateratzen. Testu piloa dut gordeta musika jartzeko zain, eta nire egiteko nagusia hori dela iritzita nago aspaldian.
Zergatik hautatu zenituen diskorako Charles Uhalderen bertsoak?
Bertso horietan badago zerbait. Norbaitek esan lezake teknikoki ez direla hain onak, baina hilezkorrak iruditzen zaizkit. Halako seriotasun bat du umorearekin oso ondo josten dena. Eisenhower presidentearekin konparatzen du bere burua, eta munduko politikaren okerra kontatzen du ironia erabiliz. Zein ederra. Abildade izugarria dago testu horien atzean. Lastima, neronek ez idatzi izana. Musika jarrita kontsolatu beharko. Horrela neure bihurtzen ditut testu horiek. -
|
