Hauxe da mezu argi bakarra: zorrak ordaindu behar dira. Normalean zorduna, hots, kreditu-hartzailea da ordaintzailea; arazoak daudenean, baita mailegu-emailea ere. Azken baldintzetan, maiz gobernuek ordaindu behar dute, azken mailegu-emaile gisa. Kontua da beti zorrak ordaintzen direla.

Nahasketa ikaragarria gertatu da azken hilabeteotan finantza munduan (B. Moriarty, 2007, «Humpty Dumpty...»: http://www.321gold.com/editorials/moriarty/moriarty082907.html). Arazoa orain azaldu bada ere, aspalditik dator (H. Liu, 2002, «Creative accounting and destructive risk»: http://henryckliu.com/page139.html).

Moriartyk dioskunez, orain 460 x 1012 dolar daude deribatuetan, gehienak interes-tasa «sentikorrei» dagozkienak. Kopuru horretatik 1012 dolarreko kopuru askotxo fikziozkoak, gezurrezkoak dira. Kopuru erraldoi hori ezin dute paperetan «estali» banku zentralek, ezta guztiek batera ere. Baina argi egon beharko denez, zor guztiak zuritu behar dira, baita fikziozko zorrak ere.

Eman ditzagun zenbait zifra, kopuru erraldoi hori perspektiban edukitzearren. Munduko barne produktu gordina (BPG) 61 x 1012 dolarrekoa da. Haietatik AEBei dagokiena 12,2 x 1012koa da. Soilik deribatuetan aipatutako AEBetako kopuru erraldoia, 460 x 1012 dolar, AEBetako ekonomian urte osoan ekoizten dena baino 40 (berrogei) bider handiagoa da. Hortaz, deribatuen deribatuen deribatuak daude jokoan, alegia, jadanik hirugarren mailan dago fikzioa.

Moriartyk esaten duenez, laster munduko finantza-sistemak segur aski geldialdi bat izango du, zeren kreditu guztiak ordainduak izan behar baitira.

AEBetako banku zentraleko nagusiarekin, Alan Greenspan-ekin, AEBetan bertan 2001ean hasi zena askoz arriskutsuagoa den higiezin erreal eta finantza burbuila bilakatu da, orain mundu mailan (Liu, «Creative accounting and destructive risk»).

Liuk azaltzen duenez, 1990ko hamarkadako AEBetako booma ez zen industriala, finantzakoa baizik. Hiru arrazoi zeuden horretarako: (a) finantza-merkatuko desarautzea; (b) finantza-erremintak konputagailuen bidez aritzea, eta (c) finantzaren globalizazioa.

Finantza-arlo berri horrek kredituen hedapen izugarria ekarri zuen, arrisku-hartzaileak handituz eta irabazi konpentsatzaile korrespondenteak bilatuz. Kontua da finantza mota berri horrek zorra ere hedatzea ekarri zuela, ekitate korrespondentea hedatu barik. Hala, AEBetako merkataritza defizitak atzerritar esportatzaileak behartu zituen dolarreko erreserbak edukitzera AEBetako zor-burbuila finantzatzearren. Japoniak hamarkada oso batean politika hori eraman zuen, bere ekonomia atzeraldi batean jarriz, beraren dolarreko erreserbak handitzen ziren bitartean. 1995ean Txinak, Hong Kongek eta Taiwanek hartu zuten txanda Japoniatik: hiru ekonomia horiek batera dolarreko erreserba gehiago daukate Japoniak baino. (Kasu, Txina trabatuta dago AEBetako Altxor Publikoko 200x109ko titulurekin). Hala, AEBak dira mundu osorako kontsumoaren azken bermatzailea: Londres, Frankfurt, Paris, Tokio, Hong Kong eta Singapur, horiek guztiak, New Yorkeko finantza aitzindari-gune bilakatu dira, dolarreko erreserbak hurrupatuz, AEBetako zor-burbuila sostengatzearren.

Finantza-kapitalismo berri horretan kapitalak soilik fikziozko balioa dauka, zeinaren gainean zor ezkutuzko mendi izugarri handia eraikitzen den. Bere aldetik, kreditua ez dago sostengatuta ekitatearen bidez, nolabaiteko fondo konpentsatzaileen bitartez baizik.

Erabat artifizialki bultzaturiko interes-tasa txikien bidez, deribatuak 2001ean 100 x 1012 dolarreko kopurua oraingo 460 x 1012 dolar baino gehiagoko mailara igo dira. Fondo konpentsatzaileak munduan zehar hedatzen ari dira, Moriarty-k dioenez, 8.000 inguru gaur egunean. Horiek guztiak arriskutan daude, munduko 10 banku garrantzitsuenen erdia dagoen bezalaxe: «Inork onartu nahi ez duena baino askoz okerrago izango da». Ezagutzen dugun sistema finantzarioaren amaiera izan daiteke. Banku zentralak gai izan litezke 1012 dolarreko kopuru batzuk paperetan estaltzeko, baina iruzurra beraiek estal dezaketena baino 10 bider handiagoa da. Azkenean, fondo konpentsatzaile gutxiago egongo dira eta agian banku garrantzitsu batzuk itxiko .

Hona Moriartyren azken hitzak: «Guztiek gezurra esango dizute, guztiek dauzkate interes ezkutuak. Nik ez dut. Okertuta egon ninteke baina ez naiz gezurretan ari. Uste duzuna baino askoz okerragoa izango da».

Arazoa, alta, sakonagoa da, zeren dolarraren amaiera izango da Txinak aspertuko denean paper hutsak jasotzen, «komunerako paperak beste» (Moriartyren hitzak) balio duen bere bilioi dolarreko erreserbak.

Finantza-kapitalismo berrian AEBetako Altxor Publikoak aparteko garrantzia dauka: ikus M. Hudson (1972/2002, «Super Imperialism», azken bi kapituluak bereziki), non argi geratzen baita egungo finantza-inperialismoaren erreminta berriak ez direla nazioarteko enpresa pribatuak edo kapital finantzario pribatua, banku zentralak baizik (http://www.unibertsitatea.net/blogak/heterodoxia/finantza-inperialismo-berria).

Hudsonek berak Alemanian datorren urrian aurkeztuko duen lanean («The balance-of-payments dimension of today's bubble economy»), hala dio: nazioarteko finantzan AEBetako Altxor-bono estandarrak gainontzeko banku zentralei dolarrak ad infinitum onartzea beste aukerarik ez die ematen. Lehen urrea zen alternatiba, baina 1971etik, dolarraren bihurgarritasuna eten zenetik, AEBak aske izan dira ordainketa-balantzaren mugatik, giltza-monetako nazio bakarra bilakatu direlako. Bizi dugun finantzializazio globalaren erdigunea AEBetan dago kokatuta. Hortaz, nahiz eta AEBek merkataritza defizit izugarriak jaso, AEBetako ekonomiatik irteten diren aparteko kapital fluxuek gainontzeko munduan finantza-burbuilak puzteko balio izan dute, inbertsiogileek atzerritar aktiboak erosi dituzten heinean. Dolarretako kapital fluxu horiek banku zentraletan bukatzen dira. Banku zentral horiek ez dute aukera askorik AEBetara birziklatzera baino, AEBetako Altxor-tituluen forman.

Izan ere, AEBetako kanpo-ordainketen defizitak barneko gobernuaren aurrekontu defizita finantzatzen du, amerikarrak libre egonik beren aurrezkiak edo kredituak erabiltzeko hori gauzatzearren. Hala, AEBetako Altxor Publikoa gai izan da jabetza eta finantzan zergak mozteko; hortaz, errenta gehiago askatuz bankuei luzatzeko zor zerbitzu gisa. Gero banku horien aurrezkiak maileguetan ematen dira burbuila ekonomia gehiago puztearren: maileguen efektua jabetzaren eta jadanik existitzen diren aktiboen prezioak altxatzea da, besterik ez.

Beraz, AEBetako finantza-burbuilak bere burua elikatzen du, bere burua puzten du, atzerritarrek handituz doazen kanpo-zorraren gaineko interesak ordaintzearren diruz hornitzen duten bitartean. Ondorioz, AEBetako aktibo-prezioko inflazioa areagotzen da. Baldintza horietan, inor ez da gai antzemateko nola ordain daitekeen edota zuritu AEBetako atzerritar zor ofiziala, kontuan hartzen bada zorraren gainean interes-zama urte bakoitzean interes-konposatuen etengabeko kurban gehitzen dela.

Barneko ekonomian irabazitako errentak (alokairuak eta mozkinak) bilatzetik aktibo-prezioko irabaziak bilatzera igaro da. Halaber, nazioarteko ordainketa-balantzan truke-tasek aktibo-prezio nazional erlatiboei erantzuten diete, ez ondasun-prezioei.

Aktibo-prezioak eta, ondorioz, horietatik etor daitezkeen kapital-irabaziak dira nagusi gaur egungo burbuila-ekonomian, ez kontsumorako diren ondasun-prezioak. Baldintza berri horiek erabat aldatu dute ekonomiaren funtzionamendua. Testu-liburuetan, aldiz, ekonomia erabat irreala azaltzen da. Noiz arte? Beste aldetik, zein da ezkerrak, baldintza finantzario berri horietan, duen politika ekonomikoa?