Galdera horixe eginaz bukatu zuen orain dela bizpahiru urte Luis Maria Bandres EAJko kideak iritzi artikulu bat. Bertan, «traduttore, traditore» hitz jokoa baliatuz, epaitegietan, itzultzailerik gabe, euskaldunok epaiketa euskara hutsean egin ahal izan beharko genukeela aipatzen zuen. Herriko berezko hizkuntzan ez diharduen justizia-sistema justua ez dela ere iradokitzen zuen idazki horretan. Idatzi honetan, istorio bat ere kontatzen du, Gerra Zibila hasi aurrez gertatua itxuraz, non euskaraz baizik ez zekien herritar bat epaitu zuten espainolez. Zinpekoek ere ez omen zekiten taxuz espainolez, eta herritarra aske uzteari «sí» esan beharrean, akusazio eskaerari erantzun zioten baiezkoarekin. Gertaera horren ondoren, irakurketa aurki dezakegu artikuluaren bukaeran: «Eta hau guztia zergatik gertatu zen? Epaiketan herriaren hizkuntza, hots, Patxik eta zinpekoek ezagutzen, erabiltzen eta hitz egiten zuten bertako hizkuntza, euskara, erabili ez zelako; hobeto esanda, justizia saileko juezak, fiskalak eta gainontzekoek, euskara ez zekitenez,ez zirelako gai Euskadin justizia egiteko. Hau orain dela mende erdi baino gehixeago gertatutakoa da, eta orain zer?».

Bada, orain ere euskaldunontzat ez dago justiziarik geure herrian. Horixe da euskaldunok egunerokoan gure herrian bizi duguna, justizia falta, norbere herrian arrotz bizi behar izatea. Aspaldi honetan gainera, eguneroko zigor horrekin nahikoa ez itxuraz, eta zigor gehitu bat ezarri nahi digute. Epaiketetan itzultzailerik gabe testifikatu nahi izateagatik, edota epaiketa euskaraz egiteko eskatu, eta eskaerari horri muzin egin zaiola ikustean, euskaldunon eskubideak epai-gelan aldarrikatu eta defendatzeagatik kartzela zigorrera kondenatzen hasi dira epaileak. Horrela, gernikar bat sei hilabeteko kartzela zigorrera kondenatu zuten orain urtebete; eta gaur bertan, abenduaren 19an, hamabi herritar epaituko dituzte Bilbon, Auzitegi Probintzialeko epai-gelan «Euskal Herrian Euskaraz» abestu, eta epaiketaren jardun «normala» oztopatu izana leporatuta. Bakoitzari bost hilabeteko kartzela zigorra eskatu dio fiskalak.

Horixe da gaur eguneko errealitatea. Gerra Zibilean eta frankismoan gordina zena, baina Estatutu eta Konstituzioak inondik inora aldatu ez duten errealitatea. Eta errealitateak gordina izaten jarraituko du, herri gisa dagozkigun eskubideen jabe ez garen bitartean. Euskal Herri euskalduna eraiki ahal izateko, euskarak menpeko hizkuntza izateari utzi behar dio ezinbestean, orduan bakarrik izango dugulako euskal herritarrok Euskal Herria berreuskalduntzeko beharrezkoak diren lege eta politikak abian jartzeko eskumena. Euskarak autodeterminazioa ezinbestekoa du. Hizkuntza eta kultura txikientzat mundua bera kaiola den garai hauetan, euskarak hegan egiteko espazioa behar du, espainiar zein frantziar legedi eta politikek ukatzen dioten askatasun espazioa.

Gainontzean euskaraz biziko den Euskal Herria lortzea ezinezkoa izango zaigu, adibide garbiena 25 urte eta gero, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoari begirako euskararen legeak utzi digun errealitatea bera izan daiteke. Espainol elebakarrei «pixka bat es mucho» esanaz dihardugu 25 urteren buruan. Ze aurreratu dugu, bada, urte hauetan guztietan? Jakin daiteke zeintzuk diren «pixka bat es mucho» izeneko hizkuntza politikarekin lortu nahi diren helburuak? Ekimen sinpatikoak beharrezkoak dira, baina euskarak politika antipatikoak behar ditu ezinbestean. Gordina dirudien arren, horrelaxe da, euskaraz ez dakitenei begirako politika antipatikoak soilik ekarriko duelako euskaldunok egunen batean euskaraz bizi ahal izatea geure lurrean. Gainontzean, euskaraz ez dakitenentzat, euskaldunak bufoi eta euskara kontu exotiko besterik ez gara izango aurrerantzean ere.

Zorionez euskaldun asko gara oraindik euskara bere lurrean aske ikusteko lanari lotuak. Gaur, Bilbon epaitzen gaituzten bitartean, Madrilen 18/98an inputatutako lagunak epaia entzuten ariko dira. Hori da euskaldunon egunerokoa, batzuetan pixka bat zigortzen zaituzte, eta beste batzutan asko. Urte asko daramatzagu era bateko, edota besteko zapalkuntzak jasaten, baina gure hizkuntzak, gure herriak aurrera egin dezan, pixka bat zein asko ematen jarraitzeko prest gaude oraindik, bai horixe! Bide batez, besarkada eta musu handi bana Mendi, Olatz eta gainontzekoei, zuekin ikasitakoa baliatuz jarraituko dugu aurrerantzean ere bide eginez.

Nik erantzun diot galderari, baina berriro irekita uzten dut inork heldu nahi badio. Eta orain zer?