«Egunsentietan kulparen zamak kolpatzen gaituela jakitea, horretaz konturatzea, hori da poesia, eta jakitea maite dugun guzti hura iragankorra dela, haus- korra; maite ditugun izaki eta pertsonak ezin ditugulako zoritxarretik eta heriotzatik libratu. Poesia, beste era batean esateko, otoitz etsiperatu bat izango litzateke gure izate iluna noraezera daramaten jainko uzkurrei zuzendua». Hitzak Xabier Leterenak dira, orain urtebete argitaratu eta orain saritua izan den liburuaren gainean idatzi zuen «Poesiaz gogoeta bat» liburuxkatik ateratakoak.

«Galera sentimenduaren gaineko gogoeta» egin zuela azaldu zuen orduan Xabier Letek bere bosgarren poema liburua aurkeztu zuenean, eta emazte zenari, Lourdes Iriondori eskaini zion. Nostalgia eta poza, mina edota nahigabea, guztiak biltzen ditu lan honetan, hitz idatziaren bidez. Heldutasunetik gauzatutako lan honen hirugarren edizioa dagoeneko atera du Pamiela nafar argitaletxeak, eta hau ez da batere ohikoa batez ere lantzen duen generoagatik. Ezta Euskadi Literatura sarietan ere. Baina aurtengo finalisten artean -Harkaitz Cano, Luis Garde, Anjel Lertxundi Juanjo Olasagarre eta Kirmen Uribe- poesia izan da «garaile». Maite Gonzalez Esnal buru zuen epaimahaiak «Egunsentiaren esku izoztuak» lana saritzeko emandako arrazoiak hauek dira: «Klasikotasuna. Ahotsaren sendotasuna, aberastasun diskurtsiboa; erritmo eutsian bizi-mina eta bizi-mindura adierazten da. Solasa tradizioarekin. Ahotsaren benetakotasuna».

Erabakiaren berri Ramon Etxezarretak, Hizkuntza Politikako sailburuordeak, eman zuen atzo Donostian eskaini zuen prentsaurrekoan. Polemikaz inguraturik dauden sari hauek -idazle talde batek sarietan parte hartzeari uko egin zion 2007an, beraien ustez, sarituak aukeratzerakoan irizpide literarioak aintzat hartu beharrean, Lakuako interesen menpeko irizpideei jarraitzen dietelako- orain, Gobernu berriarekin, «bideratzeko» asmoa dagoela adierazi zuen Etxezarretak. «Datozen urteetan kontsulta gehiago egingo ditugu formula bat bilatzeko, egileekin begirunea eta gurasokeriarik gabe aritzeko», adierazi zuen.

Literatura itzulpen onenaren sariari dagokionez, Antton Olanok Alberdania-Elkarren Literatura Unibertsala sailerako itzulitako Wilkie Collinsen «Ilargi-harria»ri ematea erabaki zuen Josu Zabaleta buru zuen epaimahaiak. Beste merituen artean, «Collinsek obra honetan erabiltzen dituen erregistro ugariak euskarara egoki bihurtzeko egindako ahalegin handia eta lortutako arrakasta» nabarmendu ditu epaimahaiak. Saritu bakoitzak 18.000 euro jasoko du. Horrez gain, 4.000 euro bideratuko dituzte Xabier Leteren lana beste hizkuntza batean argitaratzea bultzatzeko.

Gaixotasuna eta laztana

Prentsaren aurrean sailburuordea bakarrik agertu zen, baina ez polemikaren eraginaren poderioz. Antton Olano Katalunian bizi da, eta bestalde, Xabier Lete ez da halako ekitaldietara joaten den horietakoa, batez ere bere osasun egoeragatik. Azken hamabost urteetan gorabehera asko izan ditu, eta kolpe latza izan zen berarentzat Lourdes Iriondo emaztearen heriotza, duela hiru urte. Jose Angel Irigaray olerkari eta beraren lagunak argitu zuenez, Lete astelehenean bertan irten zen ospitaletik, eta, bestetik, ama hil berri zaio. Irigaray eta Pello Lizarralde, Pamielako editoreak, bidali zituen bere «ordezkari» legez atzoko prentsaurrekora. Letek ba omen du, dena den, datorren azaroaren 24ko sari banaketara joateko asmorik. «Sariarekin? Pozik -erantzun zuen Irigarayk-, baita liburuarekin ere, liburu hau sari bat izan delako berarentzat». «Laztan bat izan da, oxigenoa», gaineratu zuen, zaleen erantzunak sortzailearengan izandako eragina nabarmenduz. «Oso mundu berezia garatu du, baita kantagintzan ere. Bere kanta asko erreferenteak bihurtu dira, kantu-poemak».

Iazko azaroaren 28an Donostiako Koldo Mitxelena Kulturunean bere bosgarren poema liburua aurkeztu zuenean, «gizatasunaren ezaugarri nagusietakoa da hitza, eta horra jo beharko genuke, nahiz eta jakin, ahalegin horretan huts egingo dugula ia beti», azaldu zuen Xabier Letek. «Hitzek bizitza esplikatu nahi izaten dute, baina bizitzak ihes egiten die». Estoizismo nahia ere azaleratu zuen. «Bizitzak emandakoa geurea bihurtzen da neurri batean, baina kendu ere egiten digu eta hori onartu beharra dago».