Irribarrea aurpegian eta ironia ezpainean azaldu zuen Itxaro Bordak bere azken liburuaren mamia. «Post mortem scripta volant» argitaratu berri du Maiatz argitaletxearekin. Elkarrizketa hau jantzi duten doinuek definitzen dute idazle zuberotarraren azken lana ere: «Umoreak salbatzen du `Post mortem'-eko idatzia».

«Post mortem scripta volant» izenburuak gauza anitz iradokitzen du. Zein hitz-joko egin nahi izan duzu horrekin?

Normalean erraten da hitza idatzia gelditzen dela eta errana airatzen dela (Verba volant scripta manent) eta nik hitz-jokoa egiten dut pixka bat morbidoa: hil ondoan airatzen da idatzia, Post mortem scripta volant.

Zer adierazi nahi izan duzu horrekin?

Hemen diren testuak asmatuak dira azken liburu baten idazteko, hil ondoan argitaratuko den liburu baten idazteko. Idazle baten azken liburua da, eta narratzaileak ez baitu nahi ondorengoek zernahi eta nolanahi publika diezaioten idazten du aitzinetik hil ondoko obra hori, bere obra guztiari bukaera ematen diona.

Nola bururatu zitzaizun heriotzari loturiko ideia hori?

Euskaldunok badugu umore bat aski lotua heriotzari. Gure kultura guztia horren inguruan biribilkatzen da eta erraza zen ironia alor honetan erabiltzea. Adiskide bati, bera hil ondoan publikatu zioten horrelako poema bilduma bat, zirriborro bat zena, eta horren gainean pentsatu nuen. Hura irakurtzean egin nuen gogoeta nik ez nuela horrelakorik nahi, orduan jarriko nintzela bere heriotza ondoko liburua idazten zuen idazlearen tokian.

Aldi berean, mezu bat ere igortzen duzu?

Mezu bat ez dakit; ez da mezu serioa, ez baita liburu serioa, pixka bat friboloa da. Irri egiteko liburua da gehienbat, literaturaren inguruan, eguneroko bizitzaren inguruan, grebak, eztabaida soziopolitiko sentimentalak... horiek oro sartzen dira liburu honetan.

Orain nobela da; hasieran kapituluka argitaratzeko lan bat zen. Azken bost urteotan «Maiatz»-en urtero bi kapitulu publikatuz atera da, eta orain ateratzen da liburu moduan. Telenobela gisa atera da (irriz).

Urte hauetako lana biribildu egin duzu argitalpenerako?

Bai, zuzendu dut, batzuetan laburtu dut eta besteetan luzatu. Gauza batzuk egokitu egin ditut gaurko egoerara; ez asko, egoera ez baita hainbeste aldatu azken bost urteotan, liburu honetan ohartzen naizenez.

Ze istorio kontatzen du «Post mortem scripta volant»-ek?

Amodiozko istorio bat kontatzen du, baita Aitor Ekidazuren bizitza ere. Generoen mugetan dabil. Politika ere aipatzen du eta egoera soziala. Euskal Herrian kokatzen da eta, egiazki, Baiona Ttipian.

Beraz, Baionako gizartearen irudi bat egiten du?

Bai. Nola bizi diren jendeak Baionan, nola den pobrezia, nola diren eskaleak karrikan, nola egiten diren erosketak Monoprixen (supermerkatu kate bat), oso lokalizatua dago. Ez dakit Euskal Herri globaleko jendea interesatuko duen, baina espero dut baionarrak bederen interesatuko dituela (ironiaz).

Kritika soziala dela ere esan daiteke.

Bai, eta pornografia pixka bat ere badu liburuari erakargarritasuna emateko. Pentsamenduzko zatiak ere badira; une batez imitatzen dut Wittgenstein filosofoaren pentsatzeko modua zenbakiekin.

Beste gauza bat berezia izan daitekeena baina irakurleak ez diona kasu handirik egin behar da alemaniar poeten perpaus osoak badirela sartuak, horrelako arroztasun bat sartzeko gure munduan. Rilke, Brecht, Heinen... hor dira barnean; Thomas Bernhard austriarra, Jelinek, Wittgestein, eta nola ez Franz Beckenbauer.

Hitz horiek alemanez jarri dituzu liburuan.

Bai, ez ditut itzuli eta hortako erran dut irakurleak ez duela kasu eman behar erranahiari, bakarrik ikusten duen irudiari.

Baina irakurleari ulertzeko gogoa piztuko dio.

Gogoa pizten badio irakurleari, izanen da poesien itzulpena bilatzea. Orain denek aipatzen dute partizipazioa eta irakurleak parte hartu beharko du liburuaren irakurketan. Liburu interaktiboa da.

Pista bat ematen ahal diguzu?

Gehienak poema zatiak dira Heinen, Goethe, Rilke... Amodiozko poemak dira gehienak.

Liburuaren oinarria amodio istorio bat izanik, ulergarria da.

Gehienbat bi emazteen arteko amodioa da, nola elkar bereizten diren, nola berriz aurkitzen. Nola batek gizonak ere maite dituen eta nola haur bat baduten eta nola haur horrek behar duen bi pertsonaia horien hil ondorengo lana egin.

Eta maitasun hori erromantikoa al da?

Ez, batere ez, fisikoa, linguistikoa, literarioa... Desira larruaz agertzen da, bestela ez luke interesik. Irri egiteko moduan kontatua da, bi pertsonaien arteko amodioa ez da miserablea, ez da biktimista.

Zein berritasun eskaintzen du liburu honek Itxaro Bordaren ibilbidearen baitan?

Beste liburuetan bada libertate sentimendu bat, eta azken honetan, are gehiago. Hizkuntza mailan uste dut badirela txisteak eta batzuetan aurkikuntzak, hitzaren inguruko soinu jokoak. Beharbada, beste liburu batzuk baino literariagoa da, azkena izanez. Idazle baten azken obra izanez, behar du libertaterik handiena gozatu liburu batek.

Garai batean greziar kulturarekin egin zenuen bezala, oraingoan ikuspegi germaniarra ezarri diozu eleberriari.

Bai, eta bitxia da, zeren eta azken zuzenketak Alemanian nintzen bi hilabeteetan egin ditut; amaiera borobila da.

Alemanian bi hilabeteko sorkuntza egonaldia egin duzu.

Wiesbadenen izan naiz eta idazteko joana bainintzen, idatzi egin dut heldu den urtean argitaratuko den Amaia Ezpeldoiren abentura berri bat. Oraindik lantzeko dut, baina lehen lana egina da.

Zer ekarpen eman dizkizu egonaldi horrek?

Lehenik banuen idazteko denbora, dirua ere bai, eta lekua. Virginia Woolfek aipatzen zuen hiruki hori bete-betean bizi izan dut Wiesbadenen.

Gizarte mailan berezitasunik atzeman al duzu?

Europa denetan berdina da, hemen eta han berdintsu bizi garela denak, sozial mailan ere bai.

Han ere eskaleak eta erosketak Monoprixen atzeman al dituzu?

Ez Monoprixen, horretan aldaketa bada, biodendak dira han eta eskale gutxi, hori aldaketa handia da, bai.

Alemaniarren eta euskaldunen arteko ezberdintasunik sumatu al duzu?

Ez, berdinak gara denetan. Tristea da horretaz konturatzea, baina bestaldetik, pozgarria ere bai.

Nola atzeman zenuen Alemanian egonaldi artistikoa egiteko aukera hori?

Hesseko eskualdeak, Alemanian, eta Akitaniako eskualdeak badute hitzarmen bat idazle egonaldiak egiteko. Urtero hemengo idazle bat igortzen dute harat. Orain arte denek frantsesez idazten zuten, baina nik galdetu nuen ea euskaraz egiten ahal zen eta aukeratu ninduten. Euskara Akitaniako hizkuntzetarik bat ere bada (irriz) eta uhin hori baliatuta joan nintzen.