Urteetan zehar, ustezko intelektual hispaniarrek «El País» egunkaria erabili dute mugimendu independen- tistaz, eta bide batez, euskal gizarteaz trufatzeko, iseka egiteko eta berau barregarri agertzeko. Frikiak omen ginen, «biolentoak», indarkeriaren maitale, desbideratuak, kriminalak... Amorebietako Txikito toreatzailea dela (Jon Idigoras eta bere keinu erretxinduak), euskal baserriko txakurra (Arzalluz), Txillardegi, pintadez jositako Hernaniko kaleak, Thierry kamarada eta haren barra-aldiak... eta deskuiduan harrapatuz gero, baita Argentinako Plaza de Mayoko ama txoroak ere, gehiegitxo hurbiltzen zitzaizkigunean. Gure aferak ez-ohikoak, desbideratuak, arriskutsuak... izan dira beti. Gure izena zikintzeko saiakera etengabeak ez ziren gerra-propagandarako mekanismo hutsa, menperatze estrategia baizik, botere joko bat, ezker abertzalea legez kanpo utzi zuen kriminalizazio prozesua.

Orain antzeko artikulu batekin egin dut topo (Mikel Soto, «Me cago en el V Centenario»), ezker abertzalearen muin ortodoxotik bertatik Nafarroako estatu independentearen memoria lantzen duen jendearen izena zikintzera datorrena, friki eta desbideratuak direla leporatuz. «Por el Imperio hacia Dios», eta antzeko argudioak erabiltzen ditu. Ez dut oso argi zer dela-eta inperioaren afera (aitzitik, Nafarroa guztiz aurkakoa izan zen); are gutxiago ze jainkotasunen aitzakiarekin kondenatzen gaituen. Ezta zer ikusirik duen lapurterak sasi-Savonarola honek azaltzen digun desbideratze ideologikoarekin.

Lehenik eta behin, eta egia absolutuaren jabe izateak dakarren burutazio antzuetan ez erortzearren, Sotoren testuan antzematen ditudan bi elementu klabetara mugatu nahi nuke gogoeta hau: «nazionalismo historizista» dena delakoa iraintzeko darabilen «friki habiaren» etiketa bata; bestea, gure salbazioa Gernikako memorian datzalako aldarrikapena, denboran atzera jotzea gomendagarri ez dela argudiatuz.

Lehenengo argudioari dagokionez, mundu hispaniarrak hain berezko duen etiketatze estiloan trebatua dirudien gure aparateroari erantzuteko Salvador Cardus-en adierazpen bat erabiliko dut: «Ervin Goffmanek `Stigma' obran (1963) maisuki teorizatu zuen gisara, estigmatizazio prozesuek informazio gehiago ematen digute etiketa jartzen duenari buruz, markatua geratzen denari buruz baino. Izena jartzeko joera, Genesis ezkero, errealitatea gureganatzeko modu bat da. Eta etiketak jartzeko borroka hori modu horretara ulertu beharra dago: gauzak ulertzeko baino, ondorioak kontrolatze- ko nahia». Hain zuzen ere, etiketa jartze hori kontrolatzeko saiakera da. Baina ahalegin horretan, etiketa jartzen duenak bere burua agerian uzten du. Historia behatzen badugu, esanguratsua da oso espainiarrek, beraien inperio eta militarismo tradizio luzearekin, euskaldunak baztertzaile, arrazista, totalitario eta «biolentotzat» jo izana. Mikel Soto akats berean erori dela iruditzen zait. Eta noski, nafar estatalismoaren garapen intelektuala ulertu baino, berau kontrolatzeko nahiak bultzatzen duela.

Edonor frikitzat hartzeko tentaldiaren aurrean tentuz aritu behar dugula uste dut. Guztiok dugu zoroaldi ukitu bat. Ez dugu «El País»-era jo beharrik Sotoren inguruneko frikismoari erreparatzeko: bere adierazpenen marjinalitatea, bere ekitaldi publikoen antzerki zantzuak, identitate- aren bereizgarri diren janzkerak, taldekeria zentzua, ile orrazkera arraroak... Integrazio, gerturatze eta indar metatze prozesu bat hasi den honetan, ezker abertzaleak lagun eta etsaien artean ezberdintzen ikasi beharko luke. Edo beste era batera esanda, ezin duela eztabaidan ari den aldamenekoa gerra-arerioa bailitzan tratatu. Menpekotasun eta botere estrategiak gure gizarteko sektore ezberdinei aplikatzen zaienean zauri sakonak sortzen dituztela, areriotasunak, gorrotoa. Banaketa sektarioa, edozein kasutan.

Sotoren bigarren argudioa intelektualki pobreago da oraindik. Euskal memoria Gernikako bonbardaketari mugatzen dela aldarrikatzea, aspaldi argitu (eta zorionez gainditu) zen eztabaida baterantz atzera egitea da. Gernikan finkatzen baditugu question basque delakoaren oinarriak, Iparraldea galdutzat eman dezakegu. Sabino Arana eta Arturo Campion behar baino lehenago jaio ziren, eta gure herria zer den definitzeko haien gogoetak huskeria hutsak izan ziren, gurean aztarnarik utzi ez duen garrantzik gabeko brindisa. Gaia beraz (gatazka horrela planteatzen badugu), gehiegizko indarkeria militarraren ondorioa besterik ez da, bidegabekeria zaratatsu bat, bonbardaketa ikusgarri bat bai, baina erro historikorik gabea, aurrekari politikorik gabea eta sakoneko interesik gabea. Faxismo hutsari bakarrik dagokion afera. Ez omen zegoen euskal gatazkarik Franco jaio aurretik. «Askatasun demokratikoen» bidez konpontzen da guztia. Mario Onaindia zuzen zegoen beraz... Erresistentzia klandestinoan igarotako hainbat urte, ondorio honetara heltzeko?