Duela aste pare bat Etxerat elkarteak Auzitegi Konstituzionalak joan den martxoaren 29an 197/2006 doktrinari bermea eman izana oso larria dela salatu zuen eta hori berehala indargabetzeko exijitu. Izan ere, elkarteak aurkeztutako 47 helegite aztertzen hilabeteak eman ostean, hiru helegite besterik ez zituzten onartu, eta 19 atzera bota. Beste hiru ez ditu tramitatzeko onartu ere egin; bai, ordea, 22. Iñaki Erro eta Juan Mari Gabirondo daude azken hauen artean. Errok orain bi urtetik du kondena beteta. Idoia Mujika iruindarraren emazteak dio azken momentuan eman ziotela kondenaren luzapenaren berri.

2007ko azaroan luzatu zioten kondena Juan Mari Gabirondori. Isidro anaiak dio Malagako Alhaurin espetxeko zuzendaritzak askatzeko proposamen bat egin ziola urte bereko abenduaren 1erako, «hori erabaki ezinik zebiltzala» «Parot doktrina» ezarri eta 2016. urtera arte luzatu zioten kondena.

Maritxu Uzkudunek bi urte geroago jaso zuen albistea, 2009an. Senarrak ere kondenaren luzapena pairatu du, honek 28 urte beteko ditu aurki preso. Kartzelan ezkondu zirela kontatzen du bere iloba Ihintza Larrañagak. Estatu politikaren hiru adibide dira, azken hilabeteetan bizitakoa kontatzeko batu ditugunak. Beraiek baitira politika anker honen ondorioak euren larruan bizi dutenak.

Zelan daramazue Auzitegi Konstituzionaleko prozesu hau guztia? Zer moduz daude zuen senideak?

Idoia Mujika: Guretzat argi dago, honek juridikoki fundamenturik ez duela. Hau larria da eta astakeria hutsa. Nik uste dut hau politikoki luzatu nahi izan dutela, eta presoen artean ere batzuek ez zuten Gobernuak pausoak emango zituen esperantzarik. Baina egia da erabaki hau legez kontrakoa bada, ez dagoela ulertzerik Konstituzionalak atzera bota ez izana. Nik uste dut argi dagoela hau mendeku hutsa dela eta erabakia politikoa izan dela.

Isidro Gabirondo: Urteak dira zain daramatzagunak, 2007tik, eta 2012an gaude. Ni konbentzituta nago, eta uste dut beste asko ere baietz, ez zutela erabakia hartzen helegiteak onartu beste erremediorik ez zutelako. Alegia, kontua luzatzen eta luzatzen ari zirela, baiezkoa esan beste erremediorik ez zutelako. Baina, azkenean, ikusi dugu ezetz. Gero pentsatzen jartzen zara eta «Parot doktrina» asmatu dutenei, Estatu horri, zer axola zaio oinarri juridikoa edukitzea ala ez. Ez zaie ezer axola. Bai, kolpea izan da, sekulakoa; kolpea, bere garaian dispertsioa izan zen bezala. Herrera hustu eta bakoitza punta batera bidali zutenean kristoren kolpea izan zen denontzat, eta Espainia guztia zeharkatzen hasi ginen denok. Kartzela askotan bat, bi edo lau preso zeudela, nola edo hala joanez. Espainiako trenbide eta errepide guztiak egiten ezagutu ditugu guk.

I.M: Nik zerua ere bai, Kanarietara joateko...

I.G: Bai batzuk ez dugu horren zorte txarrik izan, horrekin konformatu beharko dugu. Nire anaiari galdetzen genionean ea noiz aterako zen, beti esaten zuen: «Ba, zuek lasai, hogei urte egin eta gero ikusiko diagu». Eta hogei urte egin eta noiz aterako horretan geundenean, «Parot doktrina» ezarri zioten. Eta orain beste kolpe bat.

Ihintza Larrañaga: Bai, azken batean beraiek badakite mina nondik eman, eta lortzen dute. Beraien helburua da elkarrengandik guztiz urruntzea eta dugun kate hori apurtzea. Hala ere, garbi gelditu da aurrera segitzen dugula eta ez dutela nahi dutena lortuko.

I.M: Bai, hori nahi dute, senideak...

I.G: Bai, nik ere aurrekoan senideok prentsaurrekoan egon ginean hori komentatzen nuen, arriskua ikusten nuela bere garaian miaketekin hasi zirenean sortutako giro txar hura... Agian horren bila ari direla. Batzuei baietz, beste batzuei ezetz, bueno, gehiengoari ezetz. Guk gure artekoa mantentzeko indarra hor dugu eta horri eutsi behar diogu, ez dugu besterik.

Aske utzi zituztenek ere samin hori aipatzen zuten.

I.G: Noski!

I.M: Hau kondenak luzatzeko asmatu dute. Iñakiren kasuan, hogei urte beteta, orain bi urte legez atera behar zuen. Kalera irtengo zela esan zioten eta atera baino hilabete lehenago doktrina bat asmatu dutela esan eta ezetz, beste hamar urte ezarri zizkioten. Ez du inolako logikarik. Argi dago mina emateko dela.

I.G: Nik uste dut guri, Euskal Herrian ikusten gaituzten egoeran, ezker abertzalearen ingurua eta abar, uste dut horrekin lotuta ere badoala, morala jan nahi digutela, kolpea eman eta kolpea eman eta, «epa! hemen guk agintzen dugu» esan. Antza denez, hori garbi utzi nahi dute. Hala ere, uste dut azkenean mugiaraziko ditugula eta lana horretan dugula. Izan ere, kolpeak latzak hartu ditugu eta guztiari aurre egin diogu.

Gogoratzen dut dispertsioa ezarri zutenean anaia Malagan zein egoeratan egon zen... Ez duk konparatzen Kanarietan egon zirenekin...

I.M: Ez, ez, denak gaizki. Denak etxetik urrun, berdin du non.

I.G: Bai, baina batzuk askoz urrunago. Hasierako egoera hartan, bisitetan... orain berrogei minutuko bisitak normalak dira, baina orduan ez. Nire anaiak hogei minutuko bisita bat zuen larunbatean eta beste hogei minutukoa astelehenean, ez zioten uzten biak bat egiten. Hortaz, Malagaraino joaten ginen hogei minutuko bisita bat egiteko eta zigortuta zegoenean hamar minutukoa izaten zen. Baina joan egiten ginen, eta jarraituko dugu joaten. Juramentu hori bere garaian egin genuen, ez ditugu bakarrik utziko, eta halaxe izango da.

Eta zuen senideek nola bizi izan dute kondenaren luzapena?

I.L: Egoera desberdin asko bizitzea tokatu zaie eta ohituta daude kolpeak hartzen; esperantza ez da galtzen, baina honelakoak beti dira kolpe garratzak. Maritxuren kasuan, bera oso indartsua da, nahiz eta bizi duena oso gogorra izan.

I.G: Nik ere nire anaia indartsu ikusten dut, baina garbi dago penagarria dela; gainera, ez dakigu zer gertatuko den etorkizunean. Badirudi egoera ez dela... bueno, berriro datak aldatzen ez dira hasiko, baina gurutzatu ditzagun behatzak. Izan ere, «Parot doktrina» ezarri zuten jendea kezkatuta zegoelako halako pertsonak herrira etorri behar zuelako.

I.M: Hori ere aitzakia ederra da.

I.G: Noski, hori hogeita hamar urte betetzen dituztenean ere berdin gerta daiteke. Jendea asaldatzea nahi badute, daukaten prentsa, telebista eta istorio hori guztiarekin, nahi dutena moldatuko dute. Alegia, berriro gerta daiteke.

Auzitegi Konstituzionalaren erabakiaren ondoren, senideei egindako aurreneko bisitan zer aurkitu zenuten?

I.M: Ni oraindik ez naiz joan; izan ere, Almeriara joateko kasik egun pare bat behar dituzu. Telefonoz solas egin nuen berarekin eta, egia esateko, beraiek oso indartsu bizitzen dute dena. Nik ez dut ikusi oso aztoratuta. Ikusten dut senideengan min handia egin nahi dutela eta preso batentzat ere bere familia sufritzen ikustea gogorra da, edozeinentzat.

Guk bi seme ditugu eta Iñakik gure semeek lau urte zituztenean atera behar zuen eta hamabost dituztenean aterako da. Orduan, hori da lortu nahi dutena, sufrimendua senideen bidez ere areagotzea.

I.G: Nik ere nire anaia indartsu ikusten dut. Asteburu honetan egon naiz berarekin eta telefonoz ere hitz egin nuen aurretik. Kolpea hartu du, noski, denok espero genuen edo nik behintzat bai, eta uste duk berak ere baietz, oraingoan erantzuna ematen zutenean baiezkoa izango zela. Ezezkoa izan eta, bueno, egokitzen ari gara, ea zer gertatzen den. Izan ere, berari orain tramitera onartu diote espedientea. Zer gertatuko den? Nork daki, inork ez. Baina kokatuta eta sendo ikusi dut nik.

I.L: Ni neu telefonoz egon nahiz. Osaba joan zen bisitan guzti hau pasatu ondoren eta ondo ikusi zuela esan zuen.

Askotan entzuten da presoek espetxean mantentzen duten indarraz; nondik uste duzue elikatzen direla?

I.M: Nik uste dut indarrak berez ateratzen dituztela. Kideek beti laguntzen dute, baina kiderik gabe ere askotan egon dira. Iñaki beti umore onez ikusten dut. Izan ere, pasatu dutenarekin, hain bizi baldintza kaxkarrak, isolamendua ez dakit zenbat urtez, jipoituak izan dira eta gaixorik egon eta atentziorik ez...

I.L: Bai, mendekuan oinarritutako espetxe politikaren beste pauso bat izan da hau. Indarrari dagokionez, senide eta lagunak dira faktore garrantzitsu bat, baita hormaz bestalde egiten diren mobilizazioak ere. Kalearekin harremana izateko duten bide bakarra, telefono deiak, eskutitzak eta bisitak dira. Eta aldi berean, horiek ere mugatuta eta zelatatuta dituzte, inongo intimitaterik gabe.

I.G: Uste dut herri honetan inor benetako militantea bada, horiek gure presoak direla. Babesari dagokionez beraiek badakite familiarena, lagunena... badute babes hori.

I.M: Nik galdetu izan diot anaiari: «Hi, zer, beti ondo hemen?». Gu kanpoan edozerengatik izorratuta ibiltzen gara-eta.

Estatuak honekin guztiarekin zer lortu nahi du, zuen ustez?

I.L: Etsipenera eraman nahi gaituzte.

I.G: Bai, nik ere hortik joko nuke. Gure sufrimenduak jarraitzea nahi dute, ea etsitzen dugun edo zatitzen garen nonbaitetik. Horren bila doaz. Eta guri zentzu horretan morala jan, bide batez.

Garbi dago mendekua urteetan eta urteetan jasaten ari garela. Beraiek ikusten dute egoera politikoa, ezker abertzalearen aldetik, indartsu dagoela. Uste dut beraiek beldurra dutela guri poz bat emateko. Izan ere, guk poz txiki bat hartzen badugu indarrak batuko ditugu eta uste dut horren beldur ere badirela. Eta derrigorrez eman behar digute poz hori, lortuko dugulako.

Biktimen elkarteek Konstituzionalaren erabakian eraginik izan dutela uste al duzue?

I.M: Ikusi besterik ez dago zer Gobernu dugun Madrilen. Ez du inolako beharrik, azken finean salbuespen egoera hauek jartzeko nahikoa dira beraiek.

I.G: Erabili egiten dituztela uste dut. Beraiei oso ondo datorkie, biktimen elkarteei hauspoa ematen diete, eta beraien politika mantentzeko oso ondo datozkie. Begira zer esan zuen azkeneko martxoaren 11ko ospakizunetan Pilar Manjonek [M-11 elkarteko presidenteak], nahiko luketela beraiek ere ETAren biktimak izan. Elkarte horiek nahi duten guztia dute, eta Gobernuek halaxe erabiltzen dituzte; noski, beren politikak babesteko betiere. Orain oso babestuak sentituko dira, baina erabili egiten dituzte.

197/2006 doktrina ezarrita dutenen artean gaixotasun larriak dituzten presoak daude; maiz bi faktore hauek ere bata besteari lotuta doaz. Zein da zuen esperientzia?

I.L: Argi eta garbi dago adinak ere eragina duela; azken batean, bata besteari lotuta doa.

I.M: Gaixo larri daudenak, legez, kanpoan egon beharko lukete. Giza eskubideez hitz egiten ari gara, eta ez dituzte betetzen. Gaixo larri daudenak mila kilometrotara daude, hor dago Txus Martinen kasua. Iñakik 52 urte ditu, 25 daramatza espetxean, eta hori erloju-bonba bat da, hor barruan hainbeste urtez egonda eta baldintza txar horietan, azkenean gaixotasunak agertzen dira. Gainera ez badira gaixotasun horiek zaintzen... bizimodua oso latza da.

I.G: Finean, hemen, kalean pasatzen duzun edozein gaixotasun, erraz moldatzen edo senda daitekeena ere, barruan egundoko arazo bihur daiteke, ez zaituztelako medikuarengana eramaten...

I.L: Edo eramaten zaituztenean kontsultaraino beraiekin joan behar duzulako. Ez dute inolako intimitaterik, dela ginekologoarengana joateko edo dela beste edozer gauza.

I.G: Kartzelako funtzionamenduagatik bakarrik, arazoa kartzelan biderkatu egiten da. Hori guztia aprobetxatzen dute mina areagotzeko.

I.M: Erabat irrazionala da dena.

Presoez gain, zuek zaudete, senideok.

I.G: Hau bizitzeko modu bat da [barrezka hasi da].

I.L: Azkenean, jaio ginenetik hau ezagutu dugu, nik behintzat bai, hauxe da ezagutu dudana.

I.G: Nik neuk ez, anaia baino hamar urte zaharragoa naiz; beraz, nire anaia kartzelan sartu zutenean banituen urte batzuk.

I.L: Familia da. Eta maite ditugu.

I.M: Gure familia da. Eta joango gara ikustera eta bisitatzera, beti gure babesa izango dute, semeak dituzte kanpoan...

I.G: Beti zaude pendiente, paketea dela, bisitara nor doan, txandak hartu...

I.M: Gu oraindik, nolabait esateko, gazteak gara, baina niri pena handia ematen dit «Parot doktrina» deitutako honekin ere ama-aita askok urteak daramatzatelako seme-alabak ikusi gabe, adina dute eta ezin dute Almeriaraino joan bisitan. Batzuek bi edo hiru urte daramatzate semea ikusi gabe. Nire semeak ere hilero ezin du joan bisitan. Momentu honetan, egia esateko, semeengatik ari naiz sufritzen. Nik badakit zer den, nire senarra hor dago, baina senarra ikusteko zergatik egin behar ditut nik milaka eta milaka kilometro? Hemen egon beharko luke, beraien legeak esaten du hemen egon beharko lukeela. Beraien legea da esaten duena kondena betetzen etxetik hurbil egon behar duela. Ez dugu beste munduko ezer eskatzen.

I.G: Nik beti galdetu izan dut, nork epaitu eta kondenatu gaitu gu? Zeinek kondenatu du nire ama milaka kilometro egin behar izatera? Zer kondena da hori eta nondik sortu da?

I.L: Azkenean zigorra presoarentzat eta senideentzat da, argi eta garbi.

I.G: Zigorra presoarentzat da, badaki bere familia ez dagoela ondo eta asteburu orotako kezka du hori, kilometroak direla, istripuak direla; izan ere, bidean laga ditugu batzuk, eta oraindik ez dakigu, ea ez den gertatzen, baina denok dakigu zer den mila kilometro egitea hara joan eta etorri egiteko. Errepidean beti daukazu sustoren bat edo beste, eta horretan geratzen denean, ez da ezer. Hori beti daukazu.

I.M: Edo familia berean, bat punta batean eta bestea bestean izatea, anai-arrebak, aita eta osaba, senar-emazteak banatuta...

Urtarrilaren 7an Bilbon izandako mobilizazio jendetsuak gizartearen zati handi baten babesa badutela erakusteko balio izan zuen, zer da hartatik guztitik gelditu dena?

I.L: Uste dut Bilboko manifestazioak presoen gaia presenteago egiteko balio izan duela. Inflexio puntu bat izan zen. Horren ondoren, nire iritziz, derrigorrezkoa da horretan jarraitzea, horretarako dugu larunbat honetan Bilbon egingo den manifestazioa edo Herrira ekimenak maiatzaren 19rako antolatu duen Plazara ekimena. Oso garrantzitsua da, honi guzti honi irtenbidea aurkitu behar baldin badiogu jendea kalera ateratzea, herria aktibo izatea delako gelditzen zaigun euskarri bakarra.

I.M: Mobilizatu behar dugu.

I.G: Bai, Bilbokoa inflexio puntu bat izan zen, hura pasada bat izan zen, sekulakoa, ez dago dudarik. Baina saiatu behar gara herrietara ekartzen. Pixkanaka Herrira ekimena ari da azaltzen herrietan, lehendik ere mugimendua bazegoen herri askotan, beste batzuetan asko apalduta zegoen, baina pixkanaka ari da sortzen herri askotan mobilizazioa. Uste duk lortu beharrekoa hori dela, Bilbokoa herrietara tokialdatu eta herrietan ere igarri dadila jendea politika honen guztiaren kontra dagoela. Gaixo daudenak, kondena beteta dutenak, hiru laurdenak... Funtsezko gauza hauek, Euskal Herri osoak ez dut esango, baina gehiengo handi batek defendatzen duela esango nuke.

Hori, nolabait, herriz herri irudikatu behar dugu. Bilbokoa oso ondo egon zen eta errepikatu beharko dugu noizbait, baina hori herrietara ekarri behar dugu, nabaritu dezagun jendea zeren alde dagoen, eta gero Bilbora joan behar bada joango gara.

I.M: Izan ere, presoak herrikoak dira.

I.L: Bai, ezin dugu beste urtebete egon ea Bilbora jende gehiago joaten den ikusteko. Egunero egin beharreko lana da eta denoi dagokigu, gainera.I.L: Bai, ezin dugu beste urtebete egon ea Bilbora jende gehiago joaten den ikusteko. Egunero egin beharrekko lana da eta denoi dagokigu, gainera.