Joxe Azurmendik hagitz ongi daki nola etorri zen euskal kulturara eta euskaraz idaztera, eta nola argitaratu ahal izan duen gero «merkatuko lege guztien aurka». Sariak orain gogora ekartzen diona euskara berrikasten lagundu diotenak dira, idazkera zuzendu eta oraindik zuzentzen diotenak, bereak bezalako saioak argitaratzea posible egiten duten Elkarreko langile guztiak, eta anitzez lagun gehiago. «Euskal kultura elkarri lagunduz egiten dugu, eta niri behintzat jende pila batek lagundu dit», adierazi digu.

«Batzuetan deserosoa eman dezakeen arren, beti izan da argitzailea», erran du epaimahaiak zutaz. «Gogoetak egiten dituen pertsona da, konprometitua». Zer iruditzen zaizu?

Egia esateko, nire gogoetak ez dira nire aurrekoen gogoeten jarraipena besterik. Intuizio intelektual handiak gure belaunaldian Txillardegik izan ditu. Eta berak eta beste batzuek urratu dituzte bide berriak, ez nik. Nik egundoko zortea izan dut, euskal kulturara etortzean Txillardegi, Aresti, Joseba Intxausti, Xarriton, maisu eta adiskide izatekoa. Haiek egindako bidean ibiltzeko zortea. Lehenengoetako azkena izateko zortea.

Zure jakin-min unibertsala ere aipatu du epaimahaiak, beti kultur sustrai sendoetatik ateratzen den jakin-mina. Hau al da zure motorra? Zer garrantzia dute sustraiek zure obran?

Sustraiak egin egiten dira, eta nik euskararen herrian sustraitzea erabaki nuen. Hori nire obra guztian esentziala da, sustraien bilatze eta sustraien indartze saio bat baino ez baita obra osoa. Herri batek, eta berdin pertsona batek, modu askotan finka ditzake bere sustraiak. Politikarekin, lanarekin, musikarekin. Ni jakin-minarekin saiatu naiz. Nire biografiagatik izan nintekeen italiarra edo alemana edo espainola, baina beti garbi eduki dut: euskalduna izan nahi dut eta beste ezer ez. Gaurko munduko euskaldun bat.

Bi lan kaleratu dituzu berriki: «Filosofia eta poesia» (Jakin) eta «Bakea gudan. Unamuno, historia eta karlismoa» (Txalaparta). Lehendabizikoan, zure testuez gain, Juan Kruz Igerabide, Juan Ramon Makuso, Jose Inazio Lasa, Javier Aguirre, Felipe Juaristi eta Maider Etxanizenak bildu dituzu. Bigarrena Unamunoren filosofia da zure begietatik begiratua.

Aipatu dituzun bi liburuak adibide onak dira, euskal kulturan nola egiten dugun lana elkarlanean. Hori da behintzat nire ideia. Filosofia eta poesiarena esperientzia oso polita izan zen Euskal Herriko Unibertsitatean, Donostian. Unamunorena ere Deustuko Unibertsitatean antolatutako hitzaldi ziklo baterako idatzi nuen. Askotan pertsonaia bakanak miresten ditugu, eta ez dago gaizki. Baina nire ustean, kulturan eta zientzian, XIX. mendea indibidualitate handien aroa da, mundu guztian. Gaur ekipoen eta ekipo lanaren aroa da, eta euskal kulturan are gehiago.

Zein lanekin ari zara orain?

Badago mito bat, nazioaren bi kontzeptu daudela dioena: bata frantsesa eta bestea alemana, edo Renanena eta Herderrena. Bata arrazionala eta zibikoa omen da; bestea, erromantiko irrazionala eta arrazista. Euskal abertzaletasuna bigarrena da, noski. Hala esaten da. Beste dogma txar bat. Renan aztertzen ari naiz eta mito hori apurtzea espero dut.

Joseba Sarrionandiak zure azkeneko liburuaren hitzaurrean aipatzen duenez, egileak aztertzerakoan, egile horiek eginen luketena baino hobeki azaldu dituzu. Egileak eta haien ideiak errespetuz tratatu dituzula dio, gaininterpretaziorik gabe. Zer garrantzi du horrek zuretzat?

Hitzaurrea oso polita dela esatea, Sarrionandiarena izanda, ez da asko esatea, baina halaxe da. Sarrionandiak dioen bezala, nire lan askotan aurreko autoreak aztertu ditut: Salbatore Mitxelena, Mirande, Arizmendiarrieta, Rikardo Arregi, Salaberry, eta abar. Ni irakurzalea naiz eta alde horretatik abantaila handia daukat aurreko autoreak interpretatzerakoan. Autoreak berak ez bezala, nik obra osoa daukat aurrean. Autoreak inoiz ez dauka bere pentsamendu guztia presente, nik bai harena. Nik ere neure pentsamendu guztia batera presente inoiz ez daukat. Bigarren abantaila handia, Sarrionandiak ongi dioen bezala, denboraren abantaila da. Haiek geroari begira idatzi dute, nik haiei buruz post festum. Gauza bat esan gura nuke. Nire obrako parte handi bat aurreko euskal autoreen azterketa da. Autore horien obra askotan sakabanatua dago aldizkarietan, jendeak ez du bere osoan ezagutzen. Beti deitoratzen dugu gure artean transmisioak ez duela funtzionatzen. Nik ezagutzera eman nahi nituen. Euskal kulturan uste dugun baino gehiago daukagula erakutsi nahi nuen.

Zerbait gehiago azaldu nahi duzu?

Beharbada bai. Begira, sariak pertsona bati eta besteari ematen zaizkie, baina lana, nik esate baterako, Jakinen eta Jakin taldearen laguntzarekin egin ahal izan dut. Begiratzen baduzu nire obra eta Jakinen obra, ni pozten nauena Jakinen obra da; eta harrotzen-edo nauena, Jakinen obraren barruan nire obra ikustea. Eusko Ikaskuntzari saria eskertzen diot, eta Jakini nire bizitza literarioa.