Puerto de Santamariako espetxetik Euskal Herrira joan-etorrian, kilometro eta bidaia ugari egin dituzte azken urteotan Xabier Alegria euskal presoaren gutunek. Xedea, Eduardo Galeano idazle uruguaitarraren «Espejos, una historia casi universal» lana euskaratu eta argitaratzea. Azkenean, ahaleginak eman du fruitua, eta, hala, Txalaparta argitaletxeak «Ispiluak, mundu ia ororen historia» istorio laburren bilduma kaleratu berri du.

Bost urteko ibilbide luzea izan da, gutun bakoitzean eskuz idatzitako istorio bat bidaltzen baitzuen Alegriak Puerto III espetxetik. Argitaletxean jaso, eta, Joxe Austin Arrieta idazlearen laguntzarekin, ordenagailuz transkribatzen zuten. Gero, testua berriro bidaltzen zioten Alegriari, eta honek bere oniritzia ematen zuen, zerbait aldatu behar bazuen zuzenketak eginez.

Gutun trukea motela izan da, funtzionarioen galbahea pasa beharra izan baitu. «Joan-etorriok zer ote ziren galdetuko zioten euren buruei funtzionarioek», aipatu zuen Mikel Soto editoreak atzoko aurkezpenean. Eskutitz askok kontrol-zigilua zuten.

Hainbeste karta bidali diote elkarri urteotan, ezen ezagunak besterik ez ziren Alegria eta Arrieta lagun ere egin diren. «Berak eskuz idazten zidan, ez dauka-eta beste modurik -aipatu zuen Arrietak-. Nik ere eskuz erantzuten nion, eskuz idatzitako hitzen indarra eta esanahia ez baitu Word aseptikoak». Ordenagailuz idazterik ez duenez, Alegriak ezin ditu guk ditugun hiztegi-tresnak erabili. «Elhuyar edo Barandiaran hiztegiak erabiliko zituen akaso», iritzi zuen Arrietak. Hala ere, testuak ondo ulertzen dira gaztelaniazko jatorrizko testua irakurri beharrik gabe. Askotarikoak dira, laburrak, eta euskara irakurleek merezi duten liburu horietako bat osatzen dute.

Alabarentzako istorioak

Garazi Alegriak, itzultzailearen alabak, liburuak duen balio sentimentala azaldu zuen aurkezpenean. Lehenik bere testu bat irakurri zuen, eta, gero, aitak espetxetik bidalitako gutun bat. Xabier Alegria aitaren izenean, «euskaldun eta aske izateko ametsari» jarraituz aritzen dela lanean esan zuen, eta Eduardo Galeanok lan honetan planteatzen dituen ideiak euskaraz idazteko gogoa zuela.

Aurkezpenean, hunkituta aritu zen Garazi, eta haurra zela aitak espetxean idatzitako istorioak jasotzen zituela kontatu zuen. Entzundako edo asmatutako istorioak ziren, eta bere eskolako lagunek ere oso gustuko zituzten.