Benedikto XVI.ak ia amaituta zuen fedearen inguruko Gutun entziklika. Bihotz- bihotzetik eta Kristoren anaitasunean eskerrak ematen dizkiot, eta jatorrizko testuari hainbat ekarpen gehituz, haren lan ederra nire ere egin dut». Hitz xumeak, Frantzisko aita santuak, «Lumen fidei», bere lehen entziklika, aurkezteko erabilitakoak. Gutun honekin ixten da hiru bertute teologalen inguruko entziklika sorta: fedea, itxaropena eta karitatea.

Bide batez, hasiera-hasieratik azpimarratzekoa ere bada hiru entziklikak argitaratu diren ordena: logikak agintzen duen ordena jarraitu ordez -fedea, itxaropena eta karitatea-, alderan- tzizko ordenan argitaratu dira -karitatea, itxaropena eta fedea-. «existentziako» irizpide baten arabera beharbada? Hain zuzen, gure kulturak ez ditu planteamendu teoriko eta abstraktuak onartzen. Jainkoa badela baiesteko erabiltzen diren bide arrazionalen baliagarritasuna ukatu gabe, egun, bide «existentzialak» dira eraginkorrenak: maitasuna baino ez da sinesgarri!; gure itxaropenaren osasuna dugu gure bizi-konstanteen erakusgarririk onena!... Chestertonen hitzetan: «Fedea galtzearen aurkako argumentu soila zera da: horrekin batera itxaropena eta gehienetan karitatea ere galtzen direla».

Baina gatozen Joseph Ratzingerren arima leku guztietatik darion Gutun entziklika honen mamira. Fedearen kontra modernitateak bota dituen guztiak saihestu ezik, sarreran bertan Nietzscheren¯Jainkoaren heriotzaren filosofoa deitu izana¯susmoa azaltzen da, honek Elisabeth arrebari zera zionean: «Ariman bakea eta zoriona lortu nahi badituzu, sinets ezazu; baina egiaren jarraitzaile izan nahi baduzu, bilatu». Hona hemen agnostizismoaren oinarria: Fedea, bizitzaren gordintasunetik eta iheskortasunetik ihes egin nahi dutenen babeslekua, irudipena ote da?... Edo aitzitik, sinesgarri diren hainbat eta hainbat zeinutan azaltzen zaigun Jainkoaren errebelazioaren ezagutza bidezkoa eta koherentea?

Bi ikuspegi kontraesankor eta kontrajarri badira eta horien aurrean guk kritiko izateko gai izan behar dugu: fideismoa eta arrazionalismoa. Lehenak, duen izaera kontsolagarriagatik hartzen du soilik aintzat fedea, eta bigarrenak enpirikotasunaren gainetik dagoen edozein ezagutza ukatzen du. Batak egiarik gabeko fedeak ez duela salbatzen ahazten du, ipuin ederrera mugatuz; eta besteak ez du kontuan hartzen gure zentzumenek jaso eta ulertu ezin ditzaketen izaeraren dimentsio asko badirela. Hala da, ez da gauza bera gauez argi motzekin edo argi luzeekin gidatzea. Arrazoiaren argia garrantzitsua da, baina ez da nahikoa izaera osotasunean ezagutzeko.

San Agustinek arazoari irtenbidea eman zion: «Ezagutzen ez duenak ezin du maitatu; baina aldi berean maitatzen ez duenak ez du inoiz lortuko sakonki ezagutzea». Horrela, fideismoari zera gogorarazi behar zaio: Fedea egian oinarritzen ez duenak, bere sinesmena modan dauden balioetara mugatzen du, aldagarria den sentimentalismoaren baitan dago (ez al dira honen eredu Aro Berriaren inguruko mugimenduak?). Eta bestalde, arrazionalismoari, maitasunik gabeko ezagutza hotza, inpertsonala eta zapaltzailea ere badela gogorarazi behar zaio. Egiak maitasunak ukitzen gaituenean baino ez gaitu argitzen, bestela, abstrakziora mugatzen baita. Gutun entziklika honetan Gregorio Magnoren hitzak azpimarratzen zaizkigu: «Amor ipse notitia est» (maitasuna bera ezagutza bat da).

«Lumen fidei» idazkiak fedearen kontrakoa arrazoia ez, baizik eta idolatria dela esaten digu. Gizakiak Jainkoa izaeraren iturri eta erdigunetzat ez duenean, idolo pila sortzeko arriskua dauka. Eta idolo guzti horiek, oinarrian, egozentrismorako aitzakia dira. Entziklikak zehazten du: «Gizona, bere nahien anizkoiztasunean galtzen da (...) Horregatik da beti idolatria politeista eta beti daude bere baitan jainko pila» (...) «Jainkoarengan fidatu nahi ez duenak, «fidatu niregan» oihukatzen dioten idoloak entzutera beharturik dago».

Ez Eskritura Santuak, ez Tradizioak, ez eta Elizak ere, ez dute inoiz Nazareteko Jesus «sinestun» moduan aipatu. Aitzitik, Jesukristok Aita «ikusten» duela diogu eta hori bai dela sinestea. San Joanek, bere Ebanjelioan, «fedea» eta «ikustea» parekatzen ditu. Fededunak lekukoen begietatik `ikusten' du (ik. Jn 11, 40; 14, 9). Izan ere, fedearen erdigunea ez da bakarrik Jesukristo (Jesusengan sinetsi); haratago, Jesusen ikuspegia bere egiten du (Jesusen begiekin begiratzen dio bizitzari). Entziklikak irudi ederra erabiltzen du: «Katedral handitan, historia santua marraztuta duten beirategietatik sartzen da zerutik argia. Hartaz, Jainkoaren argia bere errebelazioaren kontaketaren bidez iristen zaigu eta modu honetan, gure bidea argitzeko gai da».