Gipuzkoarrentzat aski ezagunak dira Zarauzko Euskal Jaiak, eta gutxi izango dira behin edo behin bertatik pasatu gabeak direnak. Jendeari galdetuz gero, gehienek Zarautzera joatea urteroko ohitura dutela ziurtatzen dute eta, bertan sortzen den giroa ikusita, atzo lehenengoz izan ziren horiek hurrengo urtean berriz izango direla baieztatu zuten.

Goizean goizetik antzematen zitzaion festa usainari. Goiztiarren kalejiren artean nahasirik zebiltzan, hara eta hona, sagardo eta jakiz beteriko gurditxoak zeramatzatenak. Batzuek lan ederra hartua zuten gurditxoak kolorezko paperez apaintzen, eta beste batzuek musika-aparailu eta guzti zeramaten barnean. Soinean baserritar jantzia zutela zebiltzan zarauztar eta bisitari gehienak, eta, Euskal Herriko ospakizun askotan gertatzen ez den bezala, atzo baserritar jantzia ez zeramaten horiek bereganatzen zituzten guztien begiradak. Hala eta guztiz ere, jantzia zeramatenek zapia kendu eta ez zeramanari lepoan lotuz ematen zioten buelta egoerari. Apurka-apurka, txosnagunea ere «baserritarrez» betetzen joan zen, harik eta eguerdi-partean lehiaketak hasiko zituztela esan zuten arte. Edalontziak eskuetan eta jairako gogoa gorputzean, eguzkitik babesten zuen itzaletik irten eta parte-hartzaileen inguruan bildu zen jendetza.

Euskal jokoak txosnetan

Irrintzi lehiaketari heldu zioten lehendabizi. Bateren batek arnasarik gabe geratu artean eutsi zion irrintziari; besteren batek esperientzia txiki samarrarekin baina gogoz ekin zion lehiaketari, eta denek jaso zituzten txosnetatik irrintzilariengana joan zirenen animo eta txaloak.

Taula gainera igota, estiloz hasi zuten parte-hartzaileek bigarren lehiaketa ere, baten batek sagardoarekin beharrean proba txakolinarekin egin zuen arren. Tartean, belauniko bata bestearen gainean jarrita sei laguneko talde bat egon zen, eta modu horretan sagardoa hausteari ekin zion. Dorrearen goiko muturrean zegoenak sagardo botila zeraman eskuen artean, baina edalontzirik gabe hasi zuten proba, eta oharkabean, sagardoa taula gainean hautsi zuten. Zipriztinek eragindako barre algarengatik, ez zituzten besteek baino txalo gutxiago jaso.

Horiek hala, txapel jaurtiketaren txanda heldu zen. Antolatzaileek garbi azaldu zutenez, hankak zabaldu eta txapela bi hanken artetik pasaz ahal bezain urrutien ­aurrez zein bizkarrez­ jaurtitzea zen jolasaren oinarria. Gona azpitik txapela jaurtitzearen zailtasun erantsiagatik agian, ez zuten gutxik aintzat hartu oinarri hori, eta sormena erabiltzearen aldeko hautua egin zuten gehientsuenek. Hartara, txapela bizkarrez bota edota bi eskuen gainean zutituta ahal zuten moduan jaurti zutenak izan ziren. Amaieran, txapelak beltz baino zuriago geratu ziren lurreko hautsaren ondorioz.

Hiru lehiaketa horiek eginda, jolasak amaitutzat jo zituzten askok, baina ustekabeko probarik ere izan zen: bertso txapelketa. Gai nagusitzat sagardoaren «kualitateak» eta presoak izan zituzten, eta sari banaketa amaitutakoan bukatu ziren lehiaketak. Hiru txapeldun nagusi izendatu zituzten, eta guztiek Euskal Jaietako txapelketaren oroigarri bana eraman zuten etxera.

Herri kirolak pilotalekuan

San Frantziskon zuten hitzordua, herriko pilotaleku txikian, eta bertan ere euskal giroa nagusitu zen. Pilota partida eta herri kirolak izan ziren. Goiztiarren taldeko kide batek azaldu zuen: «Herritarrek antolatutako ekitadia da, eta herritarrek parte har dezaten saiatzen gara, herria girotzeko eta lehengo ohitura horiek berreskuratzeko helburuarekin, baina, batez ere, ondo pasatzeko asmoarekin».

Besteren artean, sokatira proba egin zuten, eta dozena erdi bertsolari ere batu ziren Goiztiarren ekitaldietara. Horietako batek honakoa esan zuen: «Gure atzetik jarrai ezazue, hortxe geldi ez dadin». -