Poeta handi bat hil zaigu. Andolin Eguzkitza zenarekin poesiaz eta literaturaz hamaika hitz aspertu izan ohi nuen ia larunbatero. Honakoa poesiaz eta esperantzaz aspaldi idatzitako artikulutxoa da, berari izugarri gustatu zitzaiona.

Mahmoud Darwich palestinarra zen, Galilean jaioa. Frantsesez irakurri dugu poeta arabiar erraldoi horren zenbait lan.

Hona hemen haren obra poetikoaren titulu batzuk: «Murale» (2003), «Le lit de l'étrangère» (2000), «La terre nous est étroite, et autres poèmes» (2000), «Pourquoi as-tu laissé le cheval à sa solitude?» (1996), «Au dernier soir sur cette terre» (1994), «Les roses» (1989), «Palestine, mon pays: l'affaire du poème» (1988), «Rien qu'une autre année, anthologie» 1966-1982 (1988), «Les poèmes palestiniens» (1970)...

Prosan, aldiz, honelakoak dira garrantzitsuenak: «La Palestine comme métaphore» (1997), «Une mémoire pour l'oubli» (1994), «Chronique de la tristesse ordinaire» (1989)...

Hona Darwichek prosan idatzitako zenbait zati:

2002an, «Assiège ceux qui t'assiègent!» izeneko artikuluan: «Arabiarrek Israeli bake globala eskaini diote, gure aberri historikoaren bosten bat besterik ez mantenduz. Israelek eskaintza eskuzabal horri, hurrengo egunean, gerla totala deklaratuz erantzun dio». Poetaren iritziz, palestinarren existentzia -palestinar gisa, gizaki modura- defentsatik igarotzen da. Alta, Darwich bakezko eta justiziazko gizona zen.

Ama-lurtzat Palestina dauka poetak, eta 2002. urtean setioan eta okupazioaren menpe bizi zirenei eskaintzen zizkien bere hitzik sentikorrenak, sendoenak, maiteenak, hala poesian nola prosan: «Bizitza normalerako eskubidea, 1967tik okupaturiko lurreko estatu independente batean, besterik ez dugu eskatzen» («We have an incurable malady: hope», 2002ko izeneko hitzaldia). Izan ere, poetak zioenez, kontua ez datza Gobernu israeldarrak erakutsi nahi duen bi existentziaren arteko gatazka: haiena eta gurea. Arazoa okupazioarekin bukatzea da. Israelgo Gobernuaren aurka, «gaixotasun sendaezina daukagu: esperantza. Esperantza askatasunean eta independentzian. Esperantza bizitza normal batean, non gu ez baikara ez heroiak, ez biktimak...».

Hona, beste aldetik, Darwichen iritziz, idazkera poetikoaren lehen aldia: sentimenak eta bat-batekotasuna adierazteko beharra askatu behar dira idazketa legeetatik eta erretorikatik. Izan ere, poesia «sentsazioak bide kontzienteen bitartez adieraztea da, ez bide sentsorialen bitartez arrazonatzea» (1996, «Nulle demeure pour la poésie hors un canon poétique» elkarrizketan). Elkarrizketa horretan bertan indioekiko atxikimendua azpimarratzen du. Indioek lurrarekiko zeukaten (eta oraingoz batzuek daukaten) harremana goraipatzen du, lurra, belarra, zuhaitzak, basoak, harriak izaki bizidunak balira bezala tratatuz. Lurra eta kolonizazioa, lurra eta okupazioa, jadanik Ipar Amerikako indioek ezagutu zuten egoera larri bertsua salatzen du poetak.

Baina poesia ez da formalismo hutsa, idazle askotxok aldarrikatzen duten moduan. «Neure estatua nik neuk eraiki dut, neure hizkuntzan. Poesiak ez baldin badauka giza espazioa -ez badu gizakia ukitzen- testua hilik dago» (1996, «Je ne reviens pas, je viens» elkarrizketan). Elkarrizketa berean, «Herrialde honetatik igaro diren kultura guztien ondorioa naiz, kultura grekoa, erromatarra, pertsiarra, judua, otomandarra. Presentzia hori nire hizkuntzan ere azaltzen da. (...) Kultura horien guztien semea naiz, baina ama soil eta bakar bati nagokio (...) Nire ama mundu guztiari abegi ona egiten dion lur hau da...». Hala ere, berak nahi zuena ondokoa zen, alegia, bere poemen irakurketa hain politikoa ez egitea.

Juduen kontra naziek egindako sarraskia zela-eta, Adorno-ren esana gogoratuz («Auschwitzez geroztik, posible ote da poema bat idaztea?»), Darwichek, israeldarrek eta amerikarrek arabiarren aurka egindakoez, antzeko galdera egiten zion bere buruari. Basakeriaren aro honetan ba ote dago poesiarako denborarik?

Ezagutzen dugun mundu basatiaren aurrean, oraingoz poema bat idaztea posible ote den galderari erantzun zuzena eta zehatza eman zion («La poésie en des temps de sauvagerie» artikuluan): «Dudarik gabe, gaur egun poesia behar dugu, inoiz baino gehiago». Poesia hori geure sentikortasuna berriz aurkitzeko da, gizateriaren ametsik goxoena lortzeko, alegia, askatasunaren ametsa. Egun, errealitate gordinaren aitzinean, «erresistentziarako metodoa» da poesia.

Hona hemen, bada, Darwichen mezu sakona, egungo poesiaren autokritika eginez: poesiak gizakia behar du, hala maila kolektiboan nola pertsonalean. Darwich Palestinak daukan autodeterminazio eskubidearen defendatzaile sutsua zen. Taldea (herria) eta gizabanakoa errealitate bakar baten bi aurpegi zatiezinak dira. Zentzu horretan poesia posible da, baita beharrezkoa ere.

Espero dezagun Itxaro Borda gure lagunak astia edo denbora librea izanen duela noizbait. Zeren, diferentzia handiz, euskal emakume idazlerik hoberenak dioenez, «Denbora izango banu, (...) Darwich palestinarraren olerkigintza guztia itzuliko nuke». Ea olerkari erraldoi horren obra euskarara «itzultzen» duen gure idazleak. Egia bilakatuko ahal da!