Urtean zehar landutako txostenen eztabaidan aritu ziren goiz eta arratsalde. «Desadostasunak egongo dira, seguru», zioen Fito Rodriguez-ek, Euskal Idazleen Elkarteko lehendakariak ostiralean, Arantzazurako bidea hartu aurretik. Izan ere, hainbat arazo komun izan arren, herri bakoitzak ez du egoera bera bizi eta horren arabera, hartu beharreko bidea ere desberdin ikusten dute idazleek.

Atzo aztertutako txostenen artean «Sorkuntza krisian» izenekoa zegoen, Igor Elortzak eta Gotzon Barandiaranek prestatua. Ez bata eta ez bestea ez ziren atzo Arantzazun izan eta Edorta Jimenezek zuzendu zuen horren harira eginiko lansaioa.

Euskarazko sorkuntza baino, krisian dagoena euskarazko kultura industria dela diotenekin ados daude Igor Elortza zein Gotzon Barandiaran. «Bat gatoz, horrekin esan gura dena bada sekula baino musikagintza askotarikoagoa egiten dugula gaur egun euskaldunok; bat gatoz, esan gura dena bada inoizko euskarazko literaturarik osoena dela gaur egungoa».

Elortzaren zein Barandiaranen ustez, «funtzio sozialik betetzen ez badu, ez dago kulturaz berba egiterik». Eta hementxe ikusten dute gakoa, huts egiten duena harreman-sarea, funtzio soziala delakoan baitaude. «Hori horrela da euskaraz eta zeinahi hizkuntzatan, baina euskaldunon kasuan, albo-hizkuntzetan (albo-nazioetan) baino baldintza estuagoak ditu kulturgintzak; ondorioz, lan handiagoa eskatzen du. Nondik begiratzen zaion, ederragoa era bada erronka: sortzaileagoak izatera derrigortuta gaude guztiok», jarraitzen dute.

Historian zehar eman diren kultur logikak -tradizionala: komunitatea eta mundu-ikuskera; modernoa: nazio-estatuak eta ilustrazioa; postmodernoa: masa-kultura eta merkatua- gogoratzearekin batera garbi diote euskarazko kulturgintzan herri-kulturaren ikuspegiak izan behar duela ardatz, kulturaren ikuspegi antropologikoak. «Euskaldunok badugu euskal kultura kontsumitzeko beharrik? Euskaldunok badugu euskal sortzaileen berririk?», galdetzen dute Elortzak eta Barandiaranek. «Jendartea osatzen dugun pertsona guztiak ez gara kultura kontsumitzaile aktiboak, bai ostera, pasiboak -nabarmendu dute-. Euskaldunok kultura espainol, frantses eta anglosaxoiari buruzko edukiak gura barik jasotzen ditugu egunero. Etenbako xurgatze inkontzientea da. Erreferentziaz elikatzen gaituen heinean imaginarioa eraikitzen digu: janzkera, jakera, berbakera, ikuskera, azken batean, izakera. Aldiz, iruditzen zaigu euskal kulturari buruzko informazioa bilatu egin behar dugula euskaldunok, bila joan behar dugula. Kultura kontsumitzailea ez den euskaldunak ez du informaziorik bilatzen eta bilatzen ez badu nekez jasoko du kultura espainol, frantses zein anglosaxoiari buruz jasotzen duen beste eduki. Zein iturritatik jasotzen dugu euskaldunok euskal kulturaren berri? Euskaldunok auzo zein munduko kulturek euren adierazpideak zabaltzeko eta kontsumiarazteko dituzten bitartekoen mailakorik ez dugunez, hurbiltasuna dateke gakoetako bat. Egun, euskalgintzan dihardutenen esku dauden aldizkari, irrati, telebista zein Interneteko agerkarietan, euskarazko kulturari buruzko berriei protagonismo handiagoa eman dakieke, are gehiago lekuan lekuko kultur sorkuntzari», diote.

Euren esanetan, horrek, agian, «gureaz arduratzeko beharrizana sorraraziko die euskarazko kultura ez beste kulturez arduratzen diren agerkariei. Hedabide handien kamerak gureganantz enfokarazi behar genituzkeela uste dugu. Hauxe izan liteke lehentasunetako bat: ahalik eta euskaldun gehienek gure sorkuntza kulturalaren berri jasotzea bila joan behar izan barik».

Areago doaz: «Zeri deritzogu arrakasta? Zerekin dago lotuta? Kantitatearekin? Zein da neurgailua?: Hartzaile kopurua, proposamenaren kalitatea? sortzailearen asetze maila? hartzailearen asetze maila? Arrakastagaz eskutik oratuta datorren frakasoak frustrazioa sortzen du?» galderak jartzen dituzte mahai gainean.

Elortza eta Barandiaranen erantzuna, hauxe da: «Ezin gara horri begira egon. Gure ustean euskarazko kulturgintzak euskaldunarengana joan behar du, euskalduna non, euskarazko kulturgintza han. Eta non daude, bada, euskaldunak? Beste guztiak legez, kalean».