Zaila da tabuen gaineko eztabaida batean topikoei buruz hitz egiten ez amaitzea. Zer da tabua, azken finean? Iruñean entzundakoaren arabera, zuzentzailea da, zentsuraren anaia txikia, eraldatzailea eta itxura gordetzeko arma; hori guztia tentazioarekin duen lotura estua ahaztu gabe.

Egun hauetan Nafarroako hiriburuan egiten ari diren Galeusca idazle euskaldunen, katalanen eta galiziarren topake- tetan intzestu, sexu, erotismo, pornografia, erlijio, moral, zigor edo homosexualitateari buruzko kontuak entzun ziren tabuez hitz egitean.

Are gehiago, «arau zuzentzaile» horiek transgresioarekin lotu zituzten, hain zuzen, idazleek jarraitu beharreko bidea izan litekeen horrekin, azken finean, «idazlearentzat urratzailea izatea behar bat da ia-ia, helburu bat ez esatearren», azaldu zuen Isabel-Clara Simo idazle katalanak.

Nolabaiteko autozentsura

Horiek hala, Camilo Franco topiko eta tabuen arteko loturaz mintzatu zen. «Garaiak erori egiten dira eta tabuak eraldatu. Ez dira desagertzen gizartea kontrolatzeko lanabesa baitira. Idarkeria bezala.Baina, indarkeria findu egiten bada, zergatik tabuak ez dira moldez aldatuko? Orain, noski, zibilizatu eta egunez egun zibilizatzaile ere sentitzen den gizarte batean gaude, Mendebaldekoan. Gizarte eroso bati beharbada tabu erlaxatu eta axolagabea dagokio. Tabu biguna, arratsaldeko seietan zinemara doan gizarte bati dagokion tamainakoa», esan zuen. Gizarte erlaxatua ala ez, Galiziako gizartea iraganari begira dago Francoren hitzetan, gaineratu zuenez, hein handi batean «iragana hobea izan zela uste dutelako, baina gezurra da».

Horregatik, «letren errepublika» den Galizian orain arte iraun duen topiko bati egin behar diote aurre: «Gizarte hiritarra ere bagara, landa-lurralde bat bakarrik osatzen dugula alde batera utzi behar dugu. Mendiaren bukolikotasuna alboratu behar dugu», gaineratu zuen.

Ur Apalategik bestelako ikuspuntua agertu zuen euskal literaturako tabuen gainean hitz egiteko. Hausnarketa bestelakoa izan zen, eta tabu fundatzailea izan zuen mintzagai, nazioaren tabua, alegia.

Horretarako XVI. mendera egin zuen jauzi, Etxepareren garaira. «Literatura eta politika bi anaia dira, euskara deritzon lurrean nazioa deitzen den baserria eraikiko dutenak, lehenak lurra hitzen bitartez erotizatuz, eta bigarrenak, lehenaren hitzek beroturik, bere indar falikoaz lur hori emankor bihurtuko du. Ez gaude urruti Cyrano de Bergeracen mitotik, ikusten denez, eta literaturari dagokio Cyranoren papera betetzea», esan zuen.

Apalategiren ustez, «nazioa euskararen laborategia» izan da eta nazio hitzak literaturatik politikara egin zuen jauzi, ez alderantziz. «Larramendi, Xaho edo Sabino Arana bera izan ziren literaturatik nazioaren eraikuntza egin zutenak», gaineratu zuen. Ezin gara harritu, hortaz, «Bernado Atxaga ‘ez abertzalea’ gure literatura nazionalaren ikur nagusi» bihurtu izanaz, nazioa tabu bihurtu baita euskal literaturan. «Saizarbitoriak dioen bezala, idazlea aberriaren alde eta kontra dago, aldi berean», gaineratu zuen. Horrela, gaur egun «tabu fundazionala eraikita dago eta euskal literatura aro postnazionalistan sartu da, kontsumoaren aroan. Orduantxe egiten du bere agerpena emakume idazleak euskal literaturan, barne borroka edipikoak odolusturik utzi duen anaia tragikoaren erreleboa naturaltasun osoz hartuz».

Zigor kontzeptua

«Tabuak haustea transgresioa baino askoz haratago doa. Gizarte guztiek ez dauzkate tabu berak, baina guztietan boterea tabuez baliatzen da herritarrak, idazleak barne jakina, mendean edukitzeko», gaineratu zuen.

Idazle eta kazetari katalanak, gainera, sexua eta jaiotza ere tabuarekin erlazionatu zituen, horiek «tabuaren diskurtsoaren unibertsoa» osatzen baitute:«Familia gizartearen zelulatzat daukan gizarte ultrakontserbadore honetan, gizonen eta emakumeen zereginak bereiztean datza familiaren baitako lehen eginkizuna: egitekoen berdintasunezko banaketaren aldeko ahotsak aurrera egiten duen neurrian, eginkizun hori, egun, eskolako jolastokian betetzen da. Eta eskolako jolastokiko kulturan, bizi-bizirik dago oraindik ere mutiko bati egin dakiokeen irainik okerrena eta izugarriena: maritxu hori». -